Με την έναρξη της ελαιοκομιδής, τα ελαιοτριβεία γεμίζουν ξανά με δραστηριότητα και οι παραγωγοί προγραμματίζουν τη μεταφορά του καρπού. Μαζί όμως με τη δουλειά στο χωράφι και τη φροντίδα της παραγωγής, έρχεται κάθε χρόνο στο προσκήνιο κι ένα επαναλαμβανόμενο ερώτημα: «Πώς πρέπει να δηλωθεί σωστά η αμοιβή του ελαιοτριβείου;»
Σε πολλές περιπτώσεις, το ελαιοτριβείο δεν πληρώνεται με χρήματα, αλλά με ποσοστό από το ελαιόλαδο που παράγει για λογαριασμό του παραγωγού — μια πρακτική γνωστή ως πληρωμή σε είδος. Υπάρχουν βέβαια και συναλλαγές που γίνονται κανονικά με μετρητά, κυρίως όταν πρόκειται για μικρές ποσότητες ή λάδι για προσωπική χρήση. Η πληρωμή σε είδος όμως παραμένει η συνηθέστερη και είναι αυτή που συχνά δημιουργεί τα περισσότερα ερωτήματα γύρω από το πώς πρέπει να αποτυπώνεται σωστά στα παραστατικά.
Αν και το νομοθετικό πλαίσιο είναι σαφές, στην πράξη εξακολουθούν να υπάρχουν «γκρίζες ζώνες». Μικρές αστοχίες στα παραστατικά ή λανθασμένες πρακτικές πληρωμής μπορεί να οδηγήσουν σε φορολογικά προβλήματα, τόσο για το ελαιοτριβείο όσο και για τον ίδιο τον παραγωγό.
Το θεσμικό πλαίσιο
Όταν η αμοιβή του ελαιοτριβείου δεν δίνεται σε χρήμα αλλά με ποσοστό από το ελαιόλαδο που παράγει για τον παραγωγό, η διαδικασία θεωρείται ανταλλαγή προϊόντος με υπηρεσία. Με απλά λόγια, το ελαιοτριβείο παρέχει την υπηρεσία της έκθλιψης και, αντί για μετρητά, λαμβάνει ως αμοιβή ένα μέρος από το παραγόμενο λάδι.
Σύμφωνα με τον νόμο 4308/2014, το ελαιοτριβείο σε αυτή την περίπτωση εκδίδει το παραστατικό που αντιστοιχεί στην υπηρεσία του, ενώ παράλληλα θεωρείται ότι αγοράζει την ποσότητα του προϊόντος που λαμβάνει ως αντάλλαγμα. Με αυτόν τον τρόπο, και οι δύο πλευρές —ελαιοτριβείο και παραγωγός— καλύπτουν πλήρως τις υποχρεώσεις τους, αποτυπώνοντας τη συναλλαγή με τρόπο καθαρό, διαφανή και σύμφωνο με τη νομοθεσία.
Οι υποχρεώσεις των παραγωγών
Οι παραγωγοί που ανήκουν στο κανονικό καθεστώς Φ.Π.Α. έχουν την υποχρέωση να εκδίδουν παραστατικό πώλησης (τιμολόγιο) για την ποσότητα ελαιολάδου ή ελαιοπυρήνα που διαθέτουν σε άλλες επιχειρήσεις, όπως είναι τα ελαιοτριβεία. Η υποχρέωση αυτή ισχύει ακόμη κι αν δεν τηρούν πλήρη λογιστικά βιβλία, όπως προβλέπεται από τη σχετική εγκύκλιο της ΑΑΔΕ.
Επιπλέον, όταν ο παραγωγός ανήκει στο κανονικό καθεστώς, αποδίδει ο ίδιος την εισφορά δακοκτονίας — επομένως, δεν χρειάζεται να αναγράφεται στο τιμολόγιο που εκδίδει προς το ελαιοτριβείο. Με τον τρόπο αυτό, η διαδικασία παραμένει ξεκάθαρη και δεν δημιουργούνται φορολογικές ασάφειες.
Τι ισχύει για τα ελαιοτριβεία
Για τις υπηρεσίες που παρέχουν στους παραγωγούς και αμείβονται σε είδος, τα ελαιοτριβεία εκδίδουν παραστατικό παροχής υπηρεσιών προς τον παραγωγό — είτε αυτός βρίσκεται στο ειδικό, είτε στο κανονικό καθεστώς Φ.Π.Α.
Για την ποσότητα λαδιού που λαμβάνουν ως αμοιβή:
Αν ο παραγωγός είναι στο ειδικό καθεστώς, το ελαιοτριβείο εκδίδει τιμολόγιο αγοράς, το οποίο μπορεί να συνενωθεί με το παραστατικό της υπηρεσίας, αρκεί οι πληροφορίες να διακρίνονται καθαρά.
Αν ο παραγωγός είναι στο κανονικό καθεστώς, το ελαιοτριβείο λαμβάνει τιμολόγιο πώλησης από τον παραγωγό.
Εναλλακτικά, μπορεί να επιλέξει τη διαδικασία της αυτοτιμολόγησης, εκδίδοντας το παραστατικό για λογαριασμό του παραγωγού, εφόσον υπάρχει σχετική συμφωνία μεταξύ τους.
Προσοχή στις πληρωμές “σε είδος”
Ένα από τα συχνότερα λάθη που γίνονται κάθε χρόνο αφορά τους ιδιώτες παραγωγούς που πηγαίνουν τις ελιές τους στο ελαιοτριβείο μόνο για προσωπική χρήση, αλλά επιλέγουν να πληρώσουν «σε είδος». Η πρακτική αυτή δεν επιτρέπεται, γιατί θεωρείται εμπορική συναλλαγή και μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στη φορολογική εικόνα του παραγωγού.
Αν το ελαιοτριβείο δεχτεί πληρωμή με λάδι, είναι υποχρεωμένο να εκδώσει τίτλο κτήσης, δηλαδή να καταγράψει αγορά προϊόντος. Έτσι όμως, ο ιδιώτης φαίνεται στα φορολογικά στοιχεία να πραγματοποιεί πώληση, κάτι που μπορεί να τον κατατάξει λανθασμένα ως αγρότη ειδικού καθεστώτος, με επιπλέον υποχρεώσεις σε Φ.Π.Α. και ΕΦΚΑ. Για τον λόγο αυτό, όποιος παραδίδει ελιές για ίδια, οικογενειακή χρήση, πρέπει να πληρώνει μόνο με μετρητά, ώστε να αποφευχθούν φορολογικές παρεξηγήσεις.
Και αν ο παραγωγός δεν είναι ενεργός;
Ένα ακόμη ζήτημα που συναντούν συχνά τα ελαιοτριβεία αφορά παραγωγούς που έχουν σταματήσει να καλλιεργούν, αλλά συνεχίζουν να εμφανίζονται στο σύστημα ως αγρότες του ειδικού καθεστώτος. Σε αυτές τις περιπτώσεις, τα ελαιοτριβεία —βλέποντας την ένδειξη— εκδίδουν κανονικά Τιμολόγιο Παροχής Υπηρεσιών (Τ.Π.Υ.), κάτι που μπορεί να είναι σωστό λογιστικά, αλλά στην πράξη δημιουργεί προβλήματα για τον ίδιο τον παραγωγό.
Η λύση είναι απλή και πρακτική:
Όσοι έχουν σταματήσει να καλλιεργούν, θα πρέπει να κάνουν διακοπή στο ειδικό καθεστώς Φ.Π.Α., ώστε να μην εμφανίζονται ως ενεργοί. Παράλληλα, καλό είναι να ενημερώνουν το Μητρώο Αγροτών και Αγροτικών Εκμεταλλεύσεων (ΜΑΑΕ), ώστε τα στοιχεία τους να είναι επικαιροποιημένα και να μην προκύπτουν ασυμφωνίες με τα ελαιοτριβεία.
Καθαρές συναλλαγές για καθαρό λάδι
Η πληρωμή σε είδος στο ελαιοτριβείο προβλέπεται ξεκάθαρα από τη νομοθεσία, όμως στην πράξη χρειάζεται προσοχή. Ένα λάθος παραστατικό ή μια πληρωμή που γίνεται “όπως παλιά” μπορεί να δημιουργήσει περιττά φορολογικά ζητήματα. Η σωστή έκδοση τιμολογίων, η πληρωμή με μετρητά όταν πρόκειται για ίδια χρήση και η ενημέρωση του καθεστώτος για όσους έχουν σταματήσει να καλλιεργούν, εξασφαλίζουν νομιμότητα και ηρεμία για όλους.
Τελικά, η διαφάνεια στη συναλλαγή είναι και θέμα σεβασμού – προς τον κόπο του παραγωγού και τη συνεργασία που κρατά ζωντανή την ελαιοκομική περίοδο.
