Σε κάθε μονάδα αιγοπροβατοτροφίας, η επιλογή των ζώων αντικατάστασης είναι μια κρίσιμη διαδικασία που καθορίζει την παραγωγικότητα και τη βιωσιμότητα του κοπαδιού για τα επόμενα χρόνια. Οι κτηνοτρόφοι γνωρίζουν καλά ότι ένα μέρος των ζώων γερνά, αρρωσταίνει ή χάνεται για διάφορους λόγους, επομένως η ανανέωση —περίπου στο 15–25% του κοπαδιού— δεν είναι απλώς πρακτική ανάγκη, αλλά επένδυση στο μέλλον της εκμετάλλευσης. Τα ζώα αντικατάστασης αποτελούν το στήριγμα της επόμενης παραγωγικής περιόδου και η επιλογή τους πρέπει να γίνεται με σύστημα, γνώση και προσοχή.
Η σημασία της σωστής σωματικής διάπλασης
Η μακροζωία και η παραγωγική απόδοση ενός ζώου ξεκινούν από την εικόνα του σώματός του. Η σωστή σωματική διάπλαση προσφέρει αντοχή, βοηθά στη μείωση προβλημάτων υγείας και κάνει ευκολότερη την καθημερινή εργασία του κτηνοτρόφου, όπως η άμελξη ή η μετακίνηση των ζώων. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται στα πόδια και τις χηλές, που πρέπει να είναι ίσια και σωστά τοποθετημένα, ώστε να στηρίζουν σωστά το ζώο στη βόσκηση και στην κίνηση.
Σημαντικός είναι και ο έλεγχος του στόματος. Η ευθυγράμμιση των κοπτήρων της κάτω γνάθου με τα ούλα της άνω γνάθου αποτελεί βασικό δείκτη υγιούς διάπλασης. Ακόμη και μικρές δυσμορφίες μπορούν να προκαλέσουν δυσκολία στη βόσκηση και κακή ανάπτυξη, επομένως τέτοια ζώα δεν θεωρούνται κατάλληλα για να παραμείνουν στο κοπάδι ως αντικατάσταση.
Στις γαλακτοπαραγωγικές εκμεταλλεύσεις, η διάπλαση του μαστού έχει πρωτεύουσα σημασία. Ένας υγιής, λειτουργικός μαστός με δύο φυσιολογικές θηλές μειώνει τον κίνδυνο μαστίτιδας και εξασφαλίζει καλύτερη απόδοση. Ζώα με σκληρό μαστό, πολλαπλές θηλές ή εξογκώματα πρέπει να απομακρύνονται και να μην χρησιμοποιούνται για αναπαραγωγή.
Για τους κριούς και τους τράγους, η αξιολόγηση των όρχεων είναι απαραίτητη. Πρέπει να είναι καλοσχηματισμένοι, ισομεγέθεις και ελεύθερα κινητοί μέσα στο όσχεο. Η περίμετρός τους αποτελεί δείκτη γενετικού δυναμικού και γονιμότητας και πρέπει να βρίσκεται πάνω από τα καθορισμένα όρια ανά είδος. Ζώα με μικρή περίμετρο ή με εξογκώματα δεν ενδείκνυνται για χρήση ως γεννήτορες.
Παραγωγικά χαρακτηριστικά: Η ουσία της γενετικής προόδου
Η σωματική διάπλαση είναι σημαντική, όμως η “καρδιά” της επιλογής βρίσκεται στα παραγωγικά χαρακτηριστικά των γονέων. Η διατήρηση αρχείων (pedigree) αποτελεί πολύτιμο εργαλείο για την επιλογή ζώων που φέρουν τις επιθυμητές ιδιότητες. Στην Ελλάδα, όπου η παραγωγή γάλακτος και τα ελαφρά αμνοερίφια αποτελούν βασικό άξονα των εκμεταλλεύσεων, η προσοχή στρέφεται στον ρυθμό ανάπτυξης των νεογνών, στην αναπαραγωγική ικανότητα, στην πολυδυμία, στο μητρικό ένστικτο, στην παραγωγή γάλακτος και στην ανθεκτικότητα σε ασθένειες. Η γνώση της παραγωγικότητας των προβατινών και των κριαριών της εκμετάλλευσης επιτρέπει στον κτηνοτρόφο να επιλέξει ζώα αντικατάστασης που πραγματικά ενισχύουν το γενετικό δυναμικό του κοπαδιού. Η διαδικασία αυτή απαιτεί οργάνωση, αλλά έχει ουσιαστικό αποτέλεσμα: σταθερή και αυξημένη παραγωγικότητα με χαμηλότερο ρίσκο.
Πότε γίνεται η σωστή επιλογή των ζώων
Η κατάλληλη στιγμή για την επιλογή μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την επιτυχία της. Τα ζώα από την ίδια εκμετάλλευση επιλέγονται συνήθως μέσα στις πρώτες 40–45 ημέρες μετά τη γέννηση, ενώ τα ζώα που προέρχονται από άλλες εκτροφές πρέπει να έχουν φτάσει τουλάχιστον τους τέσσερις μήνες ζωής και να ενταχθούν εγκαίρως στο πρόγραμμα της μονάδας.
Αγορά ή διατήρηση ζώων αντικατάστασης;
Οι περισσότερες ελληνικές εκμεταλλεύσεις κρατούν δικά τους θηλυκά για αντικατάσταση και αγοράζουν αρσενικά από άλλες μονάδες ή Κέντρα Γενετικής Βελτίωσης. Η αγορά ζώων μπορεί να προσφέρει πλεονεκτήματα, όπως αποφυγή αιμομιξίας, δυνατότητα πώλησης όλων των παραγόμενων αρνιών, κοινό σιτηρέσιο για όλα τα ζώα και πρόσβαση σε γενετικά βελτιωμένο υλικό. Ωστόσο, η εισαγωγή νέων ζώων αποτελεί τον συχνότερο τρόπο εισόδου ασθενειών στο κοπάδι. Έτσι, απαιτείται αυστηρός έλεγχος υγείας πριν από την αγορά και στενή παρακολούθηση μετά την άφιξή τους. Η σωστή υγειονομική διαχείριση είναι το κλειδί ώστε τα πλεονεκτήματα της αγοράς να μην μετατραπούν σε σοβαρό κίνδυνο για όλη την εκμετάλλευση.
Βασικές αρχές για ασφαλή και αποδοτική ανανέωση
Η επιλογή ζώων αντικατάστασης πρέπει να γίνεται με μακροπρόθεσμη στρατηγική. Ζώα υψηλού γενετικού δυναμικού μπορούν να βρεθούν σε κάθε κοπάδι, αρκεί να εντοπιστούν με βάση παραγωγικά και μορφολογικά κριτήρια. Η αποφυγή αιμομιξίας, ο έγκαιρος προγραμματισμός, η τήρηση αρχείου συζεύξεων, η επιλογή ζώων από παραγωγικές προβατίνες μεγαλύτερης ηλικίας και η χρήση γεννητόρων με επιβεβαιωμένη γενετική αξία αποτελούν βασικές αρχές που ενισχύουν την πρόοδο και τη σταθερότητα του κοπαδιού.
Η γενετική βελτίωση δεν είναι μια διαδικασία που φαίνεται από τη μία χρονιά στην άλλη, αλλά μια συνεπής προσπάθεια που χτίζει ένα δυνατότερο, πιο υγιές και αποδοτικό κοπάδι. Η σωστή επιλογή των ζώων αντικατάστασης αποτελεί, τελικά, την πιο αθόρυβη αλλά ίσως τη σημαντικότερη απόφαση που παίρνει ένας κτηνοτρόφος κάθε χρόνο.
Κοιτάζοντας το μέλλον του κοπαδιού
Η ανανέωση του κοπαδιού δεν είναι μια απλή διαδικασία επιλογής ζώων∙ είναι μια συνεχής επένδυση στο μέλλον κάθε εκμετάλλευσης. Τα ζώα αντικατάστασης αποτελούν την “επόμενη γενιά” της μονάδας, και η προσεκτική επιλογή τους είναι ίσως η πιο ουσιαστική απόφαση που καθορίζει τη βιωσιμότητα και τη δυναμική ενός ποιμνίου. Στο τέλος της ημέρας, η ποιότητα του κοπαδιού αντανακλά την προσοχή, τη γνώση και τη φροντίδα του ανθρώπου που το διαχειρίζεται. Και αυτή η επιλογή —όταν γίνεται με συνέπεια— έχει τη δύναμη να εξασφαλίσει σταθερότητα, βελτίωση και προοπτική για κάθε κτηνοτροφική εκμετάλλευση.
Πηγή:
Γεωργία – Κτηνοτροφία, τεύχος 7/2019, Τ. Χατζηγεωργίου – «Επιλογή των ζώων αντικατάστασης», σελ. 76–77.
