Οι γεωτρήσεις αποτελούν βασικό εργαλείο για την αγροτική παραγωγή στην Ελλάδα, ιδιαίτερα σε περιοχές όπου η άρδευση είναι απαραίτητη. Ωστόσο, χιλιάδες γεωτρήσεις παραμένουν σήμερα ανενεργές, είτε επειδή έχουν στερέψει, είτε λόγω υψηλού κόστους άντλησης, είτε γιατί οι παραγωγοί στράφηκαν σε άλλες πηγές νερού (π.χ. συλλογικά δίκτυα).
Το ερώτημα που τίθεται είναι σαφές: Τι ισχύει για μια γεώτρηση που δεν χρησιμοποιείται; Χρειάζεται κάποια ενέργεια ή μπορεί να αφεθεί όπως είναι;
Νομικό πλαίσιο και υποχρεώσεις
Κάθε γεώτρηση, ακόμη κι αν δεν χρησιμοποιείται, θεωρείται υφιστάμενο έργο και παραμένει καταγεγραμμένη στα αρχεία των αρμόδιων αρχών. Η μη χρήση της δεν σημαίνει ότι «εξαφανίζεται» ή ότι ο ιδιοκτήτης απαλλάσσεται από τις σχετικές υποχρεώσεις. Η ισχύουσα νομοθεσία προβλέπει ότι η άδεια χρήσης νερού έχει συγκεκριμένη διάρκεια και μετά τη λήξη της απαιτείται είτε ανανέωση είτε επίσημη δήλωση ανενεργής γεώτρησης. Αν αυτό δεν γίνει, σε έναν μελλοντικό έλεγχο η γεώτρηση μπορεί να θεωρηθεί παράνομη, ακόμη κι αν είναι εκτός λειτουργίας, με συνέπεια την επιβολή προστίμων.
Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται σε παλαιές γεωτρήσεις που κατασκευάστηκαν χωρίς άδεια, καθώς ο κάτοχος οφείλει να προχωρήσει σε διαδικασία νομιμοποίησης ή τακτοποίησης. Η συμμόρφωση με το νομικό πλαίσιο δεν είναι μόνο θέμα αποφυγής κυρώσεων, αλλά και μέσο για την ορθή καταγραφή και διαχείριση των υδατικών πόρων της χώρας. Έτσι, ακόμη και μια ανενεργή γεώτρηση παραμένει στην ευθύνη του ιδιοκτήτη της, ο οποίος οφείλει να μεριμνά για την έγκαιρη διευθέτηση του καθεστώτος της.
Περιβαλλοντικές και πρακτικές παράμετροι
Μια ανενεργή γεώτρηση δεν αποτελεί απλώς μια τρύπα στο έδαφος, αλλά πιθανή εστία κινδύνων τόσο για το περιβάλλον όσο και για την ασφάλεια. Όταν παραμένει ανοιχτή, υπάρχει ο κίνδυνος ρύπανσης των υπόγειων υδροφορέων από φυτοφάρμακα, λιπάσματα ή άλλα υπολείμματα που μπορεί να καταλήξουν μέσα της, γεγονός που θέτει σε κίνδυνο την ποιότητα του νερού και τη δημόσια υγεία. Παράλληλα, οι πρόχειρα καλυμμένες γεωτρήσεις αποτελούν πηγή ατυχημάτων, με περιστατικά όπου άνθρωποι ή ζώα εγκλωβίστηκαν ή τραυματίστηκαν.
Εκτός από τους περιβαλλοντικούς και πρακτικούς κινδύνους, υφίστανται και νομικές ευθύνες, καθώς ο ιδιοκτήτης μιας ανενεργής γεώτρησης θεωρείται υπεύθυνος για οποιαδήποτε ζημιά προκύψει από αυτήν. Για τον λόγο αυτό, οι αρμόδιες αρχές –και ειδικότερα οι Διευθύνσεις Υδάτων– συχνά ζητούν τη σφράγιση ή την κατάλληλη κάλυψή της, ώστε να διασφαλιστεί ότι δεν θα αποτελέσει πηγή προβλημάτων. Η έγκαιρη μέριμνα του κατόχου δεν προστατεύει μόνο το περιβάλλον, αλλά και τον ίδιο από πιθανές συνέπειες σε περίπτωση ελέγχου ή ατυχήματος.
Διοικητικές διαδικασίες
Η κατοχή μιας ανενεργής γεώτρησης συνεπάγεται ορισμένες διοικητικές υποχρεώσεις για τον παραγωγό, ώστε να διασφαλίσει ότι δεν θα βρεθεί αντιμέτωπος με κυρώσεις. Η πιο συνηθισμένη ενέργεια είναι η λήψη βεβαίωσης ανενεργής γεώτρησης από τη Διεύθυνση Υδάτων, με την οποία κατοχυρώνεται ότι το έργο δεν χρησιμοποιείται και έτσι αποφεύγονται μελλοντικά πρόστιμα. Αν ο κάτοχος επιθυμεί να επαναφέρει τη γεώτρηση σε λειτουργία, χρειάζεται να προβεί σε ανανέωση ή αναθεώρηση της άδειας, διαδικασία που συχνά συνοδεύεται από την εκπόνηση υδρογεωλογικής μελέτης και την έκδοση νέας έγκρισης. Σε γενικές γραμμές, το κόστος αυτών των διαδικασιών είναι χαμηλό σε σχέση με τα πρόστιμα που επιβάλλονται σε περίπτωση παράβασης, ενώ ο χρόνος ολοκλήρωσης κυμαίνεται από μερικές εβδομάδες έως λίγους μήνες, ανάλογα με τον φόρτο εργασίας της Διεύθυνσης Υδάτων.
Παράλληλα, υπάρχει η υποχρέωση να διασφαλίζεται ότι η γεώτρηση δεν αποτελεί κίνδυνο, είτε με σφράγιση είτε με κατάλληλη κάλυψη. Η σωστή τεχνική σφράγιση περιλαμβάνει συνήθως κάλυψη με τσιμεντένια πλάκα, χαλίκι ή άλλα υλικά που εμποδίζουν την είσοδο ρύπων και εξασφαλίζουν την ασφάλεια ανθρώπων και ζώων. Εξίσου σημαντική είναι και η ορθή δήλωση της ύπαρξής της σε περίπτωση μεταβίβασης αγροτεμαχίου, είτε πρόκειται για πώληση είτε για ενοικίαση. Με αυτόν τον τρόπο αποφεύγονται μελλοντικές διαμάχες ή προβλήματα για τον νέο ιδιοκτήτη ή χρήστη, ενώ εξασφαλίζεται διαφάνεια στη διαχείριση των υδατικών έργων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι λεπτομέρειες της διαδικασίας (όπως τα απαραίτητα δικαιολογητικά ή τα έντυπα) μπορεί να διαφέρουν από περιφέρεια σε περιφέρεια, καθώς κάθε Διεύθυνση Υδάτων εκδίδει τις δικές της εγκυκλίους και οδηγίες. Για τον λόγο αυτό, οι παραγωγοί καλό είναι να απευθύνονται στην αρμόδια υπηρεσία της περιοχής τους, ώστε να γνωρίζουν με ακρίβεια τις απαιτήσεις.
Σχέση με ΟΣΔΕ και επιδοτήσεις
Η ύπαρξη γεώτρησης, ακόμη και ανενεργής, έχει σημασία για τις δηλώσεις ΟΣΔΕ και για την ένταξη σε προγράμματα. Όταν μια γεώτρηση δεν χρησιμοποιείται, δεν δηλώνεται ως πηγή άρδευσης στη δήλωση ΟΣΔΕ. Ωστόσο, αν υπάρχει πιθανότητα να επανέλθει σε λειτουργία ή εάν το αγροτεμάχιο πρόκειται να συμμετάσχει σε πρόγραμμα που εξετάζει υδατικά έργα (όπως σχέδια βελτίωσης ή επενδύσεις σε άρδευση), είναι προτιμότερο να έχει τακτοποιημένο καθεστώς, είτε με ισχύουσα άδεια είτε με βεβαίωση ανενεργής. Έτσι αποφεύγονται προβλήματα σε ελέγχους και καθυστερήσεις στην αξιολόγηση των φακέλων.
Στις περιπτώσεις όπου ο παραγωγός εντάσσει το αγροτεμάχιό του σε συλλογικό έργο άρδευσης (ΤοΕΒ ή ΓΟΕΒ), δηλώνεται στο ΟΣΔΕ ότι η άρδευση γίνεται από το δίκτυο και όχι από την γεώτρηση. Παρ’ όλα αυτά, η γεώτρηση εξακολουθεί να υφίσταται ως τεχνικό έργο και ο ιδιοκτήτης της φέρει ευθύνη για τη νομική της κατάσταση. Αν μείνει αδήλωτη και χαρακτηριστεί παράνομη σε έλεγχο, μπορεί να δημιουργήσει εμπλοκές, ακόμη κι αν δεν χρησιμοποιείται. Η ορθή καταγραφή και η τακτοποίησή της προσφέρουν διαφάνεια και ασφάλεια στον παραγωγό, ενώ εξασφαλίζουν ότι δεν θα υπάρξουν εμπόδια σε τρέχουσες ή μελλοντικές ενισχύσεις.
Συχνές ερωτήσεις
Έχω γεώτρηση που έχει στερέψει εδώ και χρόνια. Τι να κάνω;
Ενημέρωσε τη Διεύθυνση Υδάτων και ζήτησε βεβαίωση ανενεργής γεώτρησης.
Μπορώ να την ξανανοίξω;
Ναι, αλλά χρειάζεται αναθεώρηση άδειας. Σε κάποιες περιπτώσεις απαιτείται νέα μελέτη.
Τι θα γίνει αν περάσει έλεγχος και βρουν τη γεώτρηση;
Αν δεν είναι δηλωμένη, θεωρείται παράνομη. Η ύπαρξη χαρτιών προστατεύει τον παραγωγό.
Σε μεταβίβαση αγροτεμαχίου πρέπει να τη δηλώσω;
Ναι, είναι προτιμότερο να φαίνεται ότι υπάρχει ανενεργή γεώτρηση ώστε να μην έχει ο νέος ιδιοκτήτης προβλήματα.
Κλείνοντας
Οι ανενεργές γεωτρήσεις δεν είναι υπόθεση που πρέπει να παραμελείται. Χρειάζονται σωστή δήλωση, ενδεχομένως σφράγιση και οπωσδήποτε ενημέρωση των αρμόδιων αρχών. Έτσι ο παραγωγός αποφεύγει πρόστιμα, προστατεύει το περιβάλλον και διασφαλίζει ότι δε θα έχει προβλήματα με προγράμματα, επιδοτήσεις ή μελλοντικές μεταβιβάσεις.
Γι’ αυτό, αν υπάρχει γεώτρηση που έχει μείνει εκτός λειτουργίας, είναι καλύτερο να τακτοποιηθεί τώρα. Η διαδικασία είναι απλή και οικονομική σε σύγκριση με τις επιπτώσεις που μπορεί να φέρει ένας έλεγχος αργότερα.
Πηγές:
Νόμος 3199/2003 «Προστασία και διαχείριση των υδάτων» – ΦΕΚ 280/Α/09.12.2003
