Κατά τις περιόδους συγκομιδής, όταν η ανάγκη για εργατικά χέρια αυξάνεται, οι έλεγχοι από την Επιθεώρηση Εργασίας στα χωράφια έρχονται ξανά στο προσκήνιο. Η διαδικασία, που προβλέπει επιτόπιες επισκέψεις σε αγροκτήματα για την καταγραφή εργαζομένων και τον έλεγχο ασφαλιστικών υποχρεώσεων, έχει στο παρελθόν προκαλέσει έντονο προβληματισμό μεταξύ των παραγωγών. Οι επιθεωρητές του ΣΕΠΕ – το οποίο λειτουργεί ως Ανεξάρτητη Διοικητική Αρχή βάσει του Ν. 4808/2021 – πραγματοποιούν τέτοιους ελέγχους σε διάφορες περιοχές της χώρας, συνήθως αιφνιδιαστικά και με αυστηρή τήρηση των διαδικασιών.
Τι ελέγχουν και ποιοι στοχοποιούνται
Οι έλεγχοι της Επιθεώρησης Εργασίας στα αγροκτήματα αφορούν κυρίως την τήρηση της νομοθεσίας σχετικά με την απασχόληση και την ασφάλιση των εργατών γης. Κατά τις επιτόπιες επισκέψεις, οι επιθεωρητές προχωρούν σε καταγραφή εργαζομένων που απασχολούνται εποχιακά, συχνά σε περιόδους αιχμής όπως η συγκομιδή, προκειμένου να διαπιστώσουν εάν οι απασχολούμενοι είναι δηλωμένοι και ασφαλισμένοι σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις.
Η διαδικασία πραγματοποιείται αιφνιδιαστικά, χωρίς προηγούμενη ειδοποίηση, και συνοδεύεται σε ορισμένες περιπτώσεις από αστυνομικό, όπως προβλέπει η νομοθεσία. Οι έλεγχοι αφορούν τόσο μεγάλες αγροτικές εκμεταλλεύσεις όσο και μικρούς παραγωγούς ειδικού καθεστώτος, των οποίων ο ετήσιος τζίρος δεν ξεπερνά τα 15.000 ευρώ.
Αν και το πλαίσιο των ελέγχων αποσκοπεί στη διασφάλιση της νομιμότητας, πολλοί αγρότες εκφράζουν την ανησυχία ότι η εφαρμογή του ίδιου κανονιστικού πλαισίου με τις αστικές επιχειρήσεις δεν λαμβάνει υπόψη τη φύση της αγροτικής εργασίας, η οποία χαρακτηρίζεται από εποχικότητα, μεταβλητό ωράριο και συνεχή εξάρτηση από τις καιρικές συνθήκες.
Η καθημερινότητα της υπαίθρου και το παράδοξο των δηλώσεων
Οι περισσότεροι αγρότες δεν υποβάλλουν πίνακα προσωπικού, κάτι που –όπως υποστηρίζεται από τον αγροτικό κόσμο– δεν οφείλεται σε πρόθεση παρανομίας, αλλά στη φύση της αγροτικής εργασίας. Η καθημερινότητα στην ύπαιθρο εξαρτάται από πλήθος παραγόντων, όπως οι καιρικές συνθήκες, η εποχικότητα και η διαθεσιμότητα εργατικών χεριών.
Μια ξαφνική μεταβολή του καιρού μπορεί να διακόψει προσωρινά τη δουλειά και, λίγες ώρες αργότερα, να την επιτρέψει ξανά — γεγονός που καθιστά δύσκολη τη δήλωση συγκεκριμένου ωραρίου ή ημερών εργασίας, όπως υποστηρίζει ελαιοπαραγωγός από την περιοχή της Φωκίδας. Η υφιστάμενη ηλεκτρονική φόρμα δεν επιτρέπει την αποτύπωση αυτής της μεταβλητότητας, ενώ ακόμη και οι επιθεωρητές φαίνεται να αναγνωρίζουν τη δυσκολία, χωρίς ωστόσο να υπάρχει θεσμική πρόβλεψη που να καλύπτει το κενό.
Απορίες και πρόστιμα
Οι έλεγχοι της Επιθεώρησης Εργασίας στα αγροκτήματα αποτελούν ένα ζήτημα που επανέρχεται περιοδικά, δημιουργώντας ερωτήματα στον αγροτικό κόσμο για το σκοπό και το εύρος της διαδικασίας. Πολλοί παραγωγοί εκφράζουν την άποψη ότι η αυστηρή εφαρμογή των κανόνων, χωρίς προσαρμογή στις ιδιαιτερότητες του πρωτογενούς τομέα, οδηγεί συχνά σε αδικίες.
Η απουσία σαφούς καθοδήγησης για το πώς πρέπει να δηλώνονται οι εργάτες γης και να εφαρμόζεται το εργόσημο έχει αποτελέσει διαχρονικά πηγή ανασφάλειας, καθώς μπορεί να επιβληθούν πρόστιμα ακόμη και σε περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει πρόθεση παραβίασης της νομοθεσίας.
Αν και η διαδικασία πληρωμής μέσω εργοσήμου αποτελεί θεσμοθετημένο εργαλείο για τη νόμιμη απασχόληση, στην πράξη δεν καλύπτει πάντα τις πραγματικές ανάγκες της αγροτικής εργασίας, γεγονός που εντείνει τον προβληματισμό των παραγωγών για το πώς μπορούν να είναι πλήρως συνεπείς απέναντι στο ισχύον πλαίσιο.
Το άλυτο ζήτημα του εργοσήμου
Παρά τις συζητήσεις και τις προτάσεις που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια, το πλαίσιο γύρω από τη χρήση του εργοσήμου στην αγροτική εργασία παραμένει δυσλειτουργικό. Έχει επανειλημμένα προταθεί η δυνατότητα αγοράς προκαταβλητικού εργοσήμου — κάτι σαν «μπλοκ» πολλών εργοσήμων — ώστε ο αγρότης να μπορεί να πληρώνει κάθε μέρα τον εργάτη του με νόμιμο και πρακτικό τρόπο. Μια πρόταση που, αν και θα μπορούσε να περιορίσει την αδήλωτη εργασία χωρίς να αυξάνει τη γραφειοκρατία, δεν έχει ακόμη υλοποιηθεί.
Η Ομάδα Εργασίας Εργοσήμου, που συγκροτήθηκε με την απόφαση 44116/Δ1.14687/2019 για να επεξεργαστεί προτάσεις αναδιοργάνωσης του θεσμικού πλαισίου, φαίνεται να παραμένει ανενεργή. Έτσι, το θέμα παραμένει ανοιχτό, αφήνοντας τους παραγωγούς εκτεθειμένους σε ένα σύστημα που ζητά συμμόρφωση χωρίς να προσφέρει πρακτικά εργαλεία προσαρμοσμένα στην πραγματικότητα της υπαίθρου.
Ανάγκη για συντονισμό και λογική
Η εμπειρία των τελευταίων ετών δείχνει πως, παρότι υπάρχουν τα θεσμικά εργαλεία για τη ρύθμιση της αγροτικής εργασίας, η πολυδιάσπαση αρμοδιοτήτων και η έλλειψη συντονισμού οδηγούν συχνά σε αδιέξοδο. Οι επιθεωρητές καλούνται να εφαρμόσουν ένα πλαίσιο που έχει σχεδιαστεί για αστικές μορφές απασχόλησης, ενώ η αγροτική πραγματικότητα λειτουργεί με διαφορετικούς ρυθμούς και ανάγκες.
Αντί για πρακτική καθοδήγηση και προσαρμογή του συστήματος στις ιδιαιτερότητες του πρωτογενούς τομέα, επικρατεί ασάφεια — και το βάρος της ευθύνης μεταφέρεται αποκλειστικά στον παραγωγό. Όπως καταδεικνύουν και οι ίδιες οι συζητήσεις γύρω από το εργόσημο, λύσεις υπάρχουν∙ αυτό που λείπει είναι ο συντονισμός και η κοινή λογική στην εφαρμογή τους.
Ο άνθρωπος πίσω από τον κανόνα
Οι πυκνοί έλεγχοι στα χωράφια αναδεικνύουν ένα χρόνιο θεσμικό κενό: η αγροτική εργασία δεν μπορεί να «χωρέσει» σε πίνακες προσωπικού και ωράρια γραφείου. Το αποτέλεσμα είναι ένα σύστημα που ζητά συμμόρφωση χωρίς να παρέχει τα κατάλληλα εργαλεία.
Οι παραγωγοί δεν αμφισβητούν την ανάγκη για νομιμότητα∙ ζητούν, όμως, ρεαλιστικές λύσεις και ξεκάθαρη ενημέρωση, ώστε να αποφευχθούν αδικίες και παρεξηγήσεις. Από την πλευρά του, το κράτος καλείται να βρει τη χρυσή τομή: να διασφαλίσει την τήρηση των κανόνων, χωρίς να επιβαρύνει δυσανάλογα εκείνους που εργάζονται καθημερινά στην ύπαιθρο και προσπαθούν να μείνουν εντός ενός πλαισίου που δεν έχει φτιαχτεί γι’ αυτούς.
Γιατί πίσω από κάθε «παράβαση» υπάρχει συνήθως ένας άνθρωπος που απλώς προσπαθεί να κάνει τη δουλειά του — και εκεί ακριβώς χρειάζεται να αρχίσει ο διάλογος.
 
             
                         
    
             
    
     
    
     
    
     
    
             
    
             
    
             
    
             
    
             
    
             
    
             
    
             
    
             
    
             
    
             
    
             
    
             
    
             
    
             
    
             
    
             
    
             
    
             
    
             
    
            