Οι καταστροφές κοστίζουν στη γεωργία περισσότερα απ’ όσα συνήθως αποτυπώνονται στη δημόσια συζήτηση. Σύμφωνα με νέα έκθεση του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO), οι ζημιές που προκλήθηκαν τα τελευταία 33 χρόνια αγγίζουν τα 3,26 τρισεκατομμύρια δολάρια. Πρόκειται για ένα βάρος που μεταφράζεται σε ετήσιες απώλειες 99 δισεκατομμυρίων δολαρίων, περίπου το 4% του παγκόσμιου γεωργικού ΑΕΠ. Η έκθεση «Ο αντίκτυπος των καταστροφών στη γεωργία και την επισιτιστική ασφάλεια το 2025» καταγράφει τη διάσταση του προβλήματος, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο η ψηφιακή τεχνολογία αλλάζει πλέον το τοπίο διαχείρισης κινδύνων.
Το πραγματικό μέγεθος των απωλειών
Η έκθεση αναδεικνύει μια βαθιά, μακροχρόνια φθορά στην παραγωγή τροφίμων. Από το 1991 έως το 2023, χάθηκαν 4,6 δισεκατομμύρια τόνοι δημητριακών, 2,8 δισεκατομμύρια τόνοι φρούτων και λαχανικών και 900 εκατομμύρια τόνοι προϊόντων κρέατος και γάλακτος. Η μείωση αυτή αντιστοιχεί σε απώλεια περίπου 320 χιλιοθερμίδων ημερησίως ανά άτομο, σε παγκόσμιο επίπεδο.
Οι περιφερειακές επιπτώσεις είναι επίσης ενδεικτικές. Η Ασία καταγράφει το 47% των συνολικών παγκόσμιων απωλειών – 1,53 τρισεκατομμύρια δολάρια. Η Αμερική φτάνει το 22% με απώλειες 713 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ενώ η Αφρική βιώνει το μεγαλύτερο σχετικό βάρος χάνοντας το 7,4% του γεωργικού της ΑΕΠ. Τα Μικρά Νησιωτικά Αναπτυσσόμενα Κράτη παραμένουν ανάμεσα στα πιο εκτεθειμένα, ιδιαίτερα σε κυκλώνες, πλημμύρες και άνοδο της θαλάσσιας στάθμης.
Στην αλιεία και την υδατοκαλλιέργεια, οι θαλάσσιοι καύσωνες προκάλεσαν 6,6 δισεκατομμύρια δολάρια σε ζημιές μεταξύ 1985 και 2022, επηρεάζοντας το 15% της παγκόσμιας παραγωγής. Παρά αυτά τα στοιχεία, ο FAO επισημαίνει ότι οι απώλειες του κλάδου συχνά δεν καταγράφονται επαρκώς στις αξιολογήσεις καταστροφών, παρότι σχετίζονται με τα μέσα διαβίωσης περίπου 500 εκατομμυρίων ανθρώπων.
Πώς η ψηφιακή τεχνολογία αλλάζει το τοπίο
Η νέα έκθεση παρουσιάζει τον ψηφιακό μετασχηματισμό ως τον βασικό μοχλό μετάβασης από τη διαχείριση της κρίσης στην πρόληψη. Από τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης και τηλεπισκόπησης μέχρι τα drones και τους αισθητήρες εδάφους, η τεχνολογία προσφέρει για πρώτη φορά τη δυνατότητα αξιοποίησης δεδομένων σε πραγματικό χρόνο.
Παραδείγματα εφαρμογών περιλαμβάνουν την Εργαλειοθήκη Κλιματικού Κινδύνου (CRTB), που αξιοποιείται σε πάνω από 200 έργα παγκοσμίως, το Εργαλείο Έγκαιρης Προειδοποίησης για τον Πυρετό της Κοιλάδας Rift, το SoilFER για τη γεωχωρική αντιστοίχιση εδαφών και λιπασμάτων, και το FAMEWS που χρησιμοποιείται για την παρακολούθηση του φθινοπωρινού σκώληκα σε περισσότερες από 60 χώρες.
Ακόμη, παραμετρικές ασφαλιστικές πλατφόρμες έχουν δώσει πρόσβαση σε άνω των 9 εκατομμυρίων αγροτών σε εργαλεία διαχείρισης κινδύνου, ενώ τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης —όπως το GIEWS— αποδεικνύεται ότι αποφέρουν πολλαπλό όφελος για κάθε δολάριο επένδυσης. Στα κεντρικά γραφεία του FAO λειτουργεί πλέον και το πρώτο ολοκληρωμένο Δωμάτιο Παρακολούθησης Κινδύνων και Καταστάσεων, επιτρέποντας άμεση εποπτεία και συντονισμό.
Από την ψηφιακή ανισότητα στην ανάγκη για συλλογική δράση
Παρά την ταχεία εξάπλωση των ψηφιακών τεχνολογιών, ένα μεγάλο εμπόδιο εξακολουθεί να περιορίζει την αξιοποίησή τους: σχεδόν 2,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι σε αγροτικές περιοχές παραμένουν εκτός σύνδεσης. Ο FAO υπογραμμίζει ότι η τεχνολογία από μόνη της δεν αρκεί, όταν οι αγρότες δεν διαθέτουν πρόσβαση, ψηφιακές δεξιότητες ή την απαραίτητη θεσμική υποστήριξη για να την ενσωματώσουν στην καθημερινή τους παραγωγική πρακτική. Γι’ αυτό και η προσέγγιση που προτείνεται είναι ανθρωποκεντρική: επένδυση στην ανάπτυξη ικανοτήτων, συνεκτικές πολιτικές, θεσμικά πλαίσια και εθνικές στρατηγικές που θα επιτρέψουν στις ψηφιακές λύσεις να φτάσουν στους μικρούς παραγωγούς, τις γυναίκες, τους νέους και τις αυτόχθονες κοινότητες.
Η έκθεση καταλήγει σε ένα σαφές μήνυμα προς τις κυβερνήσεις, τους διεθνείς οργανισμούς και τον ιδιωτικό τομέα: απαιτούνται συστηματικές επενδύσεις στη διάδοση των ψηφιακών καινοτομιών, στην ενίσχυση των υποδομών συνδεσιμότητας και στην προώθηση του ψηφιακού γραμματισμού, ώστε η τεχνολογία να γίνει πραγματικά προσβάσιμη και αποτελεσματική. Μόνο έτσι η ψηφιακή μετάβαση μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στην ανθεκτικότητα της γεωργίας και στη θωράκιση των συστημάτων τροφίμων απέναντι στις ολοένα αυξανόμενες φυσικές και κλιματικές απειλές.
Από την ψηφιακή υπόσχεση στην πράξη
Τα ευρήματα της έκθεσης δείχνουν πόσο βαριά είναι η επίπτωση των καταστροφών στη γεωργία, αλλά και πόσο σημαντικό ρόλο μπορούν να παίξουν τα ψηφιακά εργαλεία στην πρόληψη και στην έγκαιρη δράση. Το ζητούμενο, πλέον, είναι αυτές οι δυνατότητες να φτάσουν πραγματικά στον παραγωγό – εκεί όπου η ανθεκτικότητα κρίνεται στην πράξη και όχι στη θεωρία.
Πηγή: FAO
