Όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε τον Νοέμβριο του 2022 το Στρατηγικό Σχέδιο της Ελλάδας για την ΚΑΠ 2023-2027, οι προσδοκίες ήταν μεγάλες. Μια «πράσινη, δίκαιη και καινοτόμα» ΚΑΠ, που θα εξασφάλιζε σταθερό εισόδημα στους παραγωγούς, θα ενίσχυε τη βιωσιμότητα των καλλιεργειών και θα έδινε ώθηση σε νέους ανθρώπους να μείνουν στην ύπαιθρο. Με κονδύλια δισεκατομμυρίων και βαρύγδουπες δεσμεύσεις, το σχέδιο παρουσιάστηκε ως η απάντηση στις διαχρονικές ανησυχίες του αγροτικού κόσμου.
Σήμερα όμως, το 2025, στη μέση της προγραμματικής περιόδου και εν αναμονή κρίσιμων πληρωμών, με φόντο τις συζητήσεις που ήδη ξεκίνησαν για τη νέα ΚΑΠ μετά το 2027, η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Αγρότες σε όλη τη χώρα περιμένουν να δουν χρήματα στους λογαριασμούς τους, τα οικολογικά σχήματα αποδεικνύονται δυσλειτουργικά, το monitoring γεμίζει λάθη και οι μεταβιβάσεις δικαιωμάτων σκοντάφτουν σε γραφειοκρατικά εμπόδια. Έτσι, οι Έλληνες παραγωγοί αναρωτιούνται: τι από όλα όσα υποσχέθηκαν οι Βρυξέλλες και η Αθήνα υλοποιήθηκε στην πράξη;
Οι υποσχέσεις του Στρατηγικού Σχεδίου
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Στρατηγικού Σχεδίου της Ελλάδας:
Στήριξη εισοδήματος: 4,3 δισ. ευρώ για βασική ενίσχυση, με στόχο σταθερό εισόδημα, διαφοροποιημένο ανά χρήση γης (160-283 €/στρ.).
Δικαιότερη κατανομή: 885 εκατ. ευρώ για μικρομεσαίες εκμεταλλεύσεις.
Πράσινες πολιτικές: 1,5 δισ. ευρώ για περιβάλλον και κλίμα, 1,4 δισ. για βιολογική γεωργία (+54% εκτάσεις) και 425 εκατ. ευρώ τον χρόνο για οικολογικά σχήματα.
Νέοι αγρότες: 730 εκατ. ευρώ, συν συμπληρωματική ενίσχυση 70 €/στρ. για παραγωγούς κάτω των 40 ετών.
Καινοτομία & Ψηφιακός μετασχηματισμός: στήριξη για AKIS, κατάρτιση, συμβουλές και επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες.
Το σχέδιο έδινε έμφαση στην ανθεκτικότητα, τη βιωσιμότητα και την κοινωνική συνοχή της υπαίθρου.
Η πραγματικότητα στα χωράφια
Παρά τις υψηλές προσδοκίες και τις δεσμεύσεις που συνόδευσαν το Στρατηγικό Σχέδιο, η εφαρμογή στο χωράφι αποδείχθηκε πολύ πιο δύσκολη. Από τις πληρωμές μέχρι τα οικολογικά σχήματα, το monitoring και τις μεταβιβάσεις δικαιωμάτων, οι παραγωγοί βρέθηκαν αντιμέτωποι με καθυστερήσεις, λάθη και εμπόδια που έθεσαν σε αμφισβήτηση την ίδια τη φιλοσοφία της νέας ΚΑΠ.
Καθυστερήσεις πληρωμών
Το Στρατηγικό Σχέδιο προέβλεπε ομαλές πληρωμές βασικής ενίσχυσης και οικολογικών σχημάτων. Στην πράξη, όμως, χιλιάδες αγρότες έλαβαν μειωμένα ποσά, ενώ άλλοι περιμένουν ακόμα εξοφλήσεις. Υπήρξαν παρακρατήσεις δικαιωμάτων χωρίς επαρκή αιτιολόγηση, και σε αρκετές περιπτώσεις παραγωγοί βρέθηκαν να χρωστούν πίσω χρήματα λόγω «εκ των υστέρων διορθώσεων».
«Μας είπαν για σταθερό εισόδημα, αλλά ούτε σταθερό ούτε έγκαιρο είναι», σημειώνει παραγωγός βαμβακιού από τη Θεσσαλία.
Οικολογικά σχήματα
Αν και δεσμεύτηκαν πάνω από 425 εκατ. ευρώ ετησίως, η απορρόφηση παρέμεινε χαμηλή. Οι πολύπλοκες απαιτήσεις (π.χ. αγραναπαύσεις, ζώνες βιοποικιλότητας, περιορισμοί στη χρήση λιπασμάτων) οδήγησαν πολλούς παραγωγούς εκτός. Αρκετά κονδύλια έμειναν ανεκμετάλλευτα, ενώ οι μικροί αγρότες, που ήταν ο «στόχος», τελικά δεν μπήκαν στα προγράμματα.
«Οι οδηγίες άλλαζαν από μήνα σε μήνα. Τελικά πολλοί δεν μπήκαμε γιατί δεν ξέραμε τι ισχύει», λέει κτηνοτρόφος από την Ήπειρο.
Monitoring
Το νέο σύστημα δορυφορικών ελέγχων εφαρμόστηκε βιαστικά. Το αποτέλεσμα ήταν χιλιάδες λάθος αποκλεισμοί από πληρωμές λόγω σφαλμάτων αναγνώρισης καλλιέργειας. Πολλές ενστάσεις εκκρεμούν μήνες, δεσμεύοντας κονδύλια που έπρεπε να είχαν ήδη δοθεί.
«Στο χωράφι είχα τριφύλλι, το monitoring έβγαλε καλαμπόκι. Και έμεινα απλήρωτος», καταγγέλλει αγρότης από την Αιτωλοακαρνανία.
Μεταβιβάσεις δικαιωμάτων
Η διαδικασία που έπρεπε να είναι «γρήγορη και απλή» εξελίχθηκε σε χρονοβόρο μηχανισμό με μπλοκαρίσματα στο ΟΣΔΕ. Το αποτέλεσμα ήταν πολλοί νέοι ιδιοκτήτες ή ενοικιαστές να μείνουν εκτός πληρωμών για ολόκληρη τη χρονιά, ενώ οι υποσχέσεις για εξπρές εγκρίσεις μετατράπηκαν σε αναμονή μηνών.
Τα προβλήματα αυτά δεν έμειναν σε τεχνικό επίπεδο. Χιλιάδες παραγωγοί είδαν τις πληρωμές τους να καθυστερούν, προγράμματα να μένουν ανεκμετάλλευτα και το εισόδημά τους να γίνεται αβέβαιο. Η εικόνα που διαμορφώνεται στη μέση της προγραμματικής περιόδου δεν αφορά μόνο τη λειτουργία του ΟΣΔΕ ή του monitoring· αφορά άμεσα τη βιωσιμότητα των εκμεταλλεύσεων και το μέλλον της υπαίθρου. Και εδώ προκύπτει το κρίσιμο ερώτημα: τι σημαίνουν όλα αυτά για τους ίδιους τους αγρότες;
Τι σημαίνει για τους αγρότες
Η εικόνα που προκύπτει στη μέση της προγραμματικής περιόδου είναι πως τα ωραία νούμερα του Στρατηγικού Σχεδίου δεν μεταφράστηκαν σε πραγματική στήριξη. Η βασική ενίσχυση, που υποτίθεται θα έδινε σταθερότητα, μετατράπηκε σε πηγή αβεβαιότητας: πολλοί παραγωγοί είδαν άλλα ποσά να μπαίνουν στους λογαριασμούς τους από αυτά που περίμεναν, με αποτέλεσμα η ρευστότητα να εξανεμίζεται σε μια περίοδο αυξημένων εισροών.
Την ίδια στιγμή, τα οικολογικά σχήματα, παρότι σχεδιάστηκαν για να ενισχύσουν μικρές εκμεταλλεύσεις και να στηρίξουν την «πράσινη στροφή», απέτυχαν να καλύψουν τους περισσότερους από τους δικαιούχους. Η γραφειοκρατία και οι πολύπλοκες απαιτήσεις κράτησαν αρκετούς εκτός, στερώντας ένα πρόσθετο εισόδημα που θα μπορούσε να ανακουφίσει τα νοικοκυριά.
Ακόμα και η ενίσχυση για τους νέους αγρότες, με τα 730 εκατ. ευρώ που είχαν ανακοινωθεί, συναντά καθυστερήσεις και διοικητικά εμπόδια. Έτσι, αντί να διευκολυνθεί η είσοδος νέων ανθρώπων στην ύπαιθρο, πολλοί ξεκινούν με λιγότερη στήριξη και περισσότερα χρέη. Παράλληλα, οι καθυστερήσεις πληρωμών έπληξαν δυσανάλογα καλλιέργειες υψηλού κόστους, όπως το βαμβάκι και οι αροτραίες, αλλά και την κτηνοτροφία, σε μια περίοδο που το κόστος λιπασμάτων, καυσίμων και ζωοτροφών έχει εκτοξευθεί.
Τέλος, τα κονδύλια για καινοτομία και κατάρτιση, που θα μπορούσαν να προσφέρουν ψηφιακά εργαλεία και λύσεις μείωσης κόστους, έμειναν πίσω, αφήνοντας τις εκμεταλλεύσεις χωρίς πρόσβαση σε τεχνολογίες που υποσχέθηκαν οι Βρυξέλλες. Το αποτέλεσμα είναι ότι, αντί για σιγουριά και προοπτική, οι αγρότες βιώνουν χαμένο χρόνο, μειωμένες ενισχύσεις και μόνιμη αβεβαιότητα.
Το βλέμμα στη νέα ΚΑΠ
Μετά από δύο χρόνια εφαρμογής του Στρατηγικού Σχεδίου, τα προβλήματα που συνάντησαν οι παραγωγοί έχουν αφήσει έντονο αποτύπωμα. Οι καθυστερήσεις, οι ασαφείς οδηγίες και η γραφειοκρατία έδειξαν ότι οι καλές προθέσεις δεν αρκούν. Τώρα που ξεκινούν οι συζητήσεις για την ΚΑΠ μετά το 2027, η αγροτική κοινότητα δεν αναζητά νέα συνθήματα ή βαρύγδουπες δεσμεύσεις. Θέλει απαντήσεις για το πώς θα διορθωθούν τα λάθη και, κυρίως, τι θα αλλάξει στην πράξη για τους ίδιους και τις οικογένειές τους.
1. Απλούστευση διαδικασιών
Ο παραγωγός δεν θέλει να πληρώνει λογιστές και γεωπόνους για να συμπληρώνει δεκάδες αιτήσεις. Θέλει μια γρήγορη, ενιαία διαδικασία που να του εξασφαλίζει ότι δεν θα τρέχει ξανά για διορθώσεις στο ΟΣΔΕ ή για ενστάσεις στο monitoring. Στην πράξη, αυτό σημαίνει ψηφιακά εργαλεία που λειτουργούν σωστά, εκπαίδευση στους ίδιους τους αγρότες και λιγότερη εξάρτηση από τρίτους.
2. Διαφάνεια στις πληρωμές
Το βασικό αίτημα είναι ξεκάθαρο: να ξέρει πότε και πόσα θα πληρωθεί. Χωρίς παρακρατήσεις της τελευταίας στιγμής, χωρίς αδικαιολόγητες περικοπές. Για τον αγρότη αυτό σημαίνει ρευστότητα στην ώρα της, ώστε να αγοράσει σπόρους, καύσιμα, ζωοτροφές. Ένα σύστημα πληρωμών που «κολλάει» στις Βρυξέλλες ή στο ΥΠΑΑΤ, τελικά κολλάει την ίδια την παραγωγή.
3. Πραγματική πράσινη πολιτική
Ο αγρότης δεν είναι αντίθετος στην προστασία του περιβάλλοντος. Όμως ζητά σχήματα που να μπορούν να εφαρμοστούν πραγματικά στο χωράφι και να μην οδηγούν σε απώλεια εισοδήματος. Ένα οικολογικό σχήμα που αφήνει τον παραγωγό με λιγότερα στρέμματα καλλιέργειας αλλά χωρίς αντίστοιχη αποζημίωση είναι καταδικασμένο να αποτύχει. Το ζητούμενο είναι μέτρα απλά, μετρήσιμα και δίκαια, που θα συνδυάζουν την περιβαλλοντική προστασία με οικονομική βιωσιμότητα.
4. Στήριξη των νέων
Για τη γενιά κάτω των 40, το βασικό εμπόδιο δεν είναι η διάθεση αλλά η πρόσβαση σε κεφάλαια. Η επόμενη ΚΑΠ πρέπει να διασφαλίσει ότι οι νέοι αγρότες θα βρίσκουν ουσιαστική οικονομική ενίσχυση στην αρχή, χωρίς να περιμένουν χρόνια για εγκρίσεις και πληρωμές. Η εγκατάσταση νέων αγροτών δεν μπορεί να γίνεται με χρονοδιαγράμματα που αποθαρρύνουν, αλλά με άμεσες παρεμβάσεις που θα δίνουν πραγματική ώθηση.
Στη μέση της προγραμματικής περιόδου γίνεται φανερό ότι οι στόχοι στα χαρτιά δεν αρκούν. Για τον Έλληνα παραγωγό, το ζητούμενο είναι ένα πράγμα: πράξεις που θα φανούν στο πορτοφόλι και στο χωράφι του. Αν η επόμενη ΚΑΠ δεν καταφέρει να το εξασφαλίσει, τότε καμία στρατηγική, όσο ωραία κι αν είναι γραμμένη, δεν θα πείσει.
Τι μένει για τον αγρότη;
Η ΚΑΠ 2023-2027 για την Ελλάδα ξεκίνησε με φιλοδοξίες και με μεγάλα κονδύλια που θα έφερναν σταθερότητα, πράσινη ανάπτυξη και ανανέωση του αγροτικού πληθυσμού. Όμως, τρία χρόνια μετά, η καθημερινότητα δείχνει ότι οι αγρότες παλεύουν περισσότερο με γραφειοκρατία και καθυστερήσεις παρά με τις ίδιες τις καλλιέργειές τους. Αν κάτι διδάσκει η τρέχουσα περίοδος είναι ότι οι στρατηγικές δεν αρκεί να γράφονται· πρέπει να εφαρμόζονται με συνέπεια και διαφάνεια. Γιατί στο τέλος, το μέλλον της ΚΑΠ –και της ελληνικής γεωργίας– θα κριθεί όχι στις Βρυξέλλες, αλλά στο χωράφι του κάθε παραγωγού