Καθώς ο ελαιώνας μπαίνει στον χειμερινό του ρυθμό και η προσοχή των παραγωγών στρέφεται στο κλάδεμα, τον έλεγχο των δέντρων και τον σχεδιασμό της νέας χρονιάς, έρχονται στο προσκήνιο παθογένειες λιγότερο “θεαματικές”, αλλά ιδιαίτερα κρίσιμες. Πρόκειται για ασθένειες που δεν συνδέονται αποκλειστικά με εποχικές εξάρσεις, όπως το κυκλοκόνιο ή το γλοιοσπόριο, αλλά εξελίσσονται αθόρυβα στο ριζικό σύστημα, στη βάση του κορμού και στο ξύλο — συχνά για μήνες ή και χρόνια. Οι χαμηλές θερμοκρασίες, η υγρασία του φθινόπωρου - χειμώνα και οι εργασίες κλαδέματος αποκαλύπτουν πολλές φορές προβλήματα που παρέμεναν κρυμμένα όλη τη χρονιά. Για αυτό, αυτή η περίοδος αποτελεί ιδανική στιγμή για ενημέρωση, αναγνώριση και έγκαιρη παρέμβαση.
Αρμιλλάρια – Σηψιρριζία στη βάση του κορμού
Η αρμιλλάρια, ένας βασιδιομύκητας που προκαλεί νέκρωση του φλοιού στη βάση του κορμού και επεκτείνεται στη ρίζα, οδηγεί σε σηψιρριζία και σταδιακή εξασθένηση του δέντρου. Η ασθένεια συνδέεται με εγκατάσταση ελαιώνων σε περιοχές που παλιότερα ήταν δασικές και φέρουν μολύσματα στο έδαφος. Η πρόληψη επικεντρώνεται στη σωστή επιλογή θέσης φύτευσης, αποφεύγοντας νέες εγκαταστάσεις σε εκχερσωμένα δάση.
Ζελατίνα – Μανιταρώσεις το φθινόπωρο και ζημιές σε ηλικιωμένα δέντρα
Η ζελατίνα προσβάλλει κυρίως ηλικιωμένα δέντρα, προκαλώντας έλκη και νέκρωση φλοιού και ξύλου στη βάση του κορμού, με την προσβολή να επεκτείνεται μέχρι τη ρίζα. Χαρακτηριστικό της ασθένειας είναι ο σχηματισμός κιτρινοπορτοκαλί καρποφοριών το φθινόπωρο, ένδειξη παρουσίας του παθογόνου. Η εμφάνισή της έχει καταγραφεί σε συγκεκριμένες ποικιλίες και περιοχές, ενώ ευνοείται από την περίσσεια νερού, γεγονός που καθιστά καθοριστική την αποφυγή άρδευσης που διαβρέχει τον κορμό.
Ροσελλίνια – Η «κατάλοιπη» ασθένεια των εκχερσωμένων περιοχών
Η ροσελλίνια προσβάλλει ρίζες νεαρών αλλά και μεγάλων δέντρων και δημιουργεί χαρακτηριστικό μυκήλιο γκρίζου–λαδί χρώματος. Η παρουσία της συνδέεται άμεσα με τη φύτευση ελαιώνων σε εκχερσωμένες δασικές εκτάσεις, όπου μολύσματα από παλαιότερες προσβολές παραμένουν ενεργά στο έδαφος. Η πρόληψη περιλαμβάνει αποφυγή τέτοιων θέσεων και χρήση Trichoderma σε νέες φυτεύσεις ως ενισχυτικό μέτρο.
Φυματίωση – Τα φυματίδια που εκμεταλλεύονται κάθε πληγή
Η φυματίωση είναι κοινή βακτηριολογική ασθένεια και προσβάλλει όλα τα όργανα του φυτού εκτός από τις ρίζες. Οι θέσεις εισόδου του βακτηρίου είναι οι πληγές που δημιουργούνται από χαλάζι, ανεμόβροχο, παγετό, αλλά και από εργαλεία συγκομιδής όταν ο καιρός είναι υγρός. Η ποικιλία Κορωνέικη είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη. Η αντιμετώπιση βασίζεται σε χαλκούχους ψεκασμούς μετά από παγετό, χαλάζι ή μετά τη συγκομιδή με ραβδισμό.
Αδρομύκωση (Βερτισιλλίωση) – Η πιο σοβαρή ασθένεια της ελιάς
Η βερτισιλλίωση αποτελεί τη σοβαρότερη ασθένεια της ελιάς παγκοσμίως και είναι ιδιαίτερα καταστρεπτική σε ευαίσθητες, αρδευόμενες ποικιλίες. Στη χώρα μας, όλες οι ποικιλίες εμφανίζουν διαβαθμίσεις ευπάθειας, με πιο ευαίσθητες την Αμφίσσης, τη Μεγαρίτικη και τη Χαλκιδικής. Η Καλαμών έχει καταστεί επίσης ευαίσθητη λόγω συγκαλλιέργειας με ευαίσθητα φυτά, υπερβολικής άρδευσης και ενσωμάτωσης μολυσμένων φύλλων στο έδαφος. Η ορθή καλλιεργητική πρακτική περιλαμβάνει αποφυγή συγκαλλιέργειας με ευπαθείς ξενιστές, αποφυγή ενσωμάτωσης φύλλων και περιορισμό συχνών φρεαζαρισμάτων, ενώ ηλιοαπολύμανση συστήνεται σε νέους ελαιώνες.
Ίσκα – Προσβολές ξύλου με σήψη και έλκη
Η προσβολή από τον βασιδιομύκητα Phomitiporia mediterranea οδηγεί σε καστανό μεταχρωματισμό, σήψη του ξύλου, έλκη και θρυμματισμό του σάπιου ιστού. Εμφανίζεται κυρίως στην ποικιλία Κορωνέικη και τελευταία και στην Καλαμών, συχνότερα σε δέντρα κοντά σε δάση ή περιοχές που έχουν εκχερσωθεί. Η μετάδοση γίνεται κυρίως με τα πριονίδια κατά το κλάδεμα, γεγονός που καθιστά απαραίτητη τη χρήση προστατευτικού πληγών στις τομές.
Φυτόφθορα – Προσβολές σε νεαρά δέντρα και υπερβολικά υγρά εδάφη
Η φυτόφθορα προσβάλλει κυρίως δενδρύλλια σε φυτώρια ή νεαρά δέντρα σε υπερβολικά αρδευόμενους ελαιώνες, εντοπίζεται στη βάση του κορμού και στις κεντρικές ρίζες και νεκρώνει τον φλοιό, ενώ το ξύλο αποχρωματίζεται σε μικρό βάθος. Τα συμπτώματα στα υπέργεια μέρη εκδηλώνονται με ξηράνσεις κλαδιών και εικόνα ημιπληγίας ή αποπληξίας. Η ασθένεια μπορεί να εμφανιστεί και σε πρόσφατα φυτεμένα δέντρα, όταν έχουν ήδη μολυνθεί στο φυτώριο. Η ορθή διαχείριση άρδευσης είναι καθοριστική, καθώς πρέπει να αποφεύγεται η διαβροχή του κορμού από μικροεκτοξευτήρες ή τεχνητή βροχή.
Ξυλέλλα – Η απειλή καραντίνας που απαιτεί εγρήγορση
Η Xylella fastidiosa αποτελεί σοβαρό φυτοπαθογόνο βακτήριο καραντίνας με ικανότητα να προσβάλλει πολλά ξυλώδη και μη φυτά. Στην Ευρώπη εντοπίστηκε για πρώτη φορά το 2013 στην Απουλία της Ιταλίας, προκαλώντας εκτεταμένες καταστροφές. Μεταδίδεται από έντομα φορείς και προκαλεί μάρανση, νέκρωση και σταδιακή κατάρρευση των δέντρων. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση εφαρμόζονται ειδικά μέτρα για τον περιορισμό της διασποράς της μέσα στη ζώνη όπου εντοπίζεται, ενώ ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στον έλεγχο της διακίνησης μολυσμένων φυτών, που θεωρείται ο βασικός κίνδυνος εξάπλωσης.
Όταν τα “κρυφά” προβλήματα απαιτούν προσοχή
Οι ασθένειες που προσβάλλουν ρίζες, βάση κορμού και ξύλο δεν γίνονται πάντα άμεσα αντιληπτές, όμως επηρεάζουν βαθιά και μακροπρόθεσμα την υγεία και παραγωγικότητα του ελαιώνα. Ο χειμώνας προσφέρει την ευκαιρία ο παραγωγός να παρατηρήσει τις λεπτομέρειες που η έντονη καλοκαιρινή βλάστηση κρύβει: αλλαγές στον φλοιό, υποχώρηση της ζωτικότητας, μεταχρωματισμούς στο ξύλο ή συμπτώματα εξασθένησης. Η έγκαιρη αναγνώριση και η συνεργασία με γεωπόνο για την κατάλληλη διαχείριση των προβλημάτων μπορούν να αποτρέψουν μελλοντικές απώλειες και να στηρίξουν την υγεία του δέντρου σε βάθος χρόνου. Σε μια εποχή αυξημένων προκλήσεων για την ελαιοκαλλιέργεια, η γνώση αυτών των “σιωπηλών” ασθενειών αποτελεί πολύτιμο εργαλείο για κάθε παραγωγό.
Πηγή: Γεωργία – Κτηνοτροφία, τεύχος 4/2016. Ε. Τζάμος, «Ασθένειες της ελιάς που προσβάλλουν ρίζες, βάση κορμού και ξύλο», σελ. 45–46.
