Η αναβάθμιση και η βιώσιμη ανάπτυξη της ελληνικής κτηνοτροφίας περνούν αναπόφευκτα μέσα από την επάρκεια χονδροειδών ζωοτροφών. Η μηδική, ένα από τα σημαντικότερα κτηνοτροφικά φυτά της χώρας, μπορεί να καλύψει κρίσιμα κενά στη διατροφή των ζώων και να μειώσει την εξάρτηση από εισαγόμενες ζωοτροφές.
Με τις φθινοπωρινές σπορές να έχουν ολοκληρωθεί στα περισσότερα χωράφια – ή να βρίσκονται στο τελικό τους στάδιο – η συζήτηση γύρω από τη σωστή εγκατάσταση και διαχείριση της μηδικής γίνεται πιο επίκαιρη από ποτέ. Από την επιλογή του χωραφιού και τη διαδικασία εγκατάστασης έως την άρδευση, την προστασία και τη συγκομιδή, κάθε στάδιο επηρεάζει καθοριστικά τη διάρκεια ζωής και τις αποδόσεις της φυτείας
Η Μηδική και η θέση της στην ελληνική παραγωγή
Η μηδική (Medicago sativa) είναι πολυετές ψυχανθές, με διάρκεια ζωής μιας φυτείας 5–6 χρόνια. Το πλούσιο φύλλωμά της την καθιστά εξαιρετική χονδροειδή ζωοτροφή για όλα σχεδόν τα αγροτικά ζώα. Αν και συχνά αποκαλείται «τριφύλλι», δεν ανήκει στο γένος Trifolium: στη μηδική το μεσαίο φυλλάριο εκφύεται πιο ψηλά στον μίσχο, χαρακτηριστικό που βοηθά στη σωστή αναγνώριση και επιλογή πιστοποιημένου σπόρου. Στην Ελλάδα η καλλιέργεια καλύπτει περίπου 1,5–2,5 εκατ. στρέμματα ετησίως, με κύριες ζώνες τη Μακεδονία, τη Στερεά Ελλάδα και την Ήπειρο. Οι αποδόσεις σε ξηρό χόρτο φτάνουν τα 1.200–3.000 κιλά/στρ. υπό άρδευση και 400–1.500 κιλά/στρ. στις ξηρικές καλλιέργειες.
Σπορά και Εγκατάσταση
Η μηδική μπορεί να σπαρθεί το φθινόπωρο ή στις αρχές της άνοιξης, ανάλογα με τις ανάγκες της εκμετάλλευσης. Η επιτυχία της καλλιέργειας ξεκινά από τη σωστή προετοιμασία του εδάφους: το καλοκαίρι πραγματοποιείται βαθύ όργωμα και, όπου απαιτείται, δεύτερο όργωμα για τον περιορισμό των πολυετών ζιζανίων. Ακολουθούν χειμερινές κατεργασίες για την καταστροφή των ζιζανίων και ελαφρές επεμβάσεις την άνοιξη, ώστε να διαμορφωθεί κατάλληλη σποροκλίνη. Στη φθινοπωρινή σπορά, η καλλιέργεια μπορεί να συνδυαστεί με ετήσια αγρωστώδη που προστατεύουν τα νεαρά φυτά από τις χαμηλές θερμοκρασίες. Η συγκαλλιέργεια με πολυετή αγρωστώδη, όπως η Δακτυλίδα και η Φεστούκα, αξιοποιείται για την παραγωγή χόρτου καλύτερης ποιότητας και για τη μείωση του κινδύνου τυμπανισμού στα ζώα. Κατάλληλα προηγούμενα θεωρούνται τα φθινοπωρινά ψυχανθή και τα χειμερινά σιτηρά, ενώ η μηδική δεν πρέπει να επανέρχεται στο ίδιο χωράφι πριν περάσουν τουλάχιστον τρία χρόνια.
Η σπορά στις αρχές της άνοιξης πραγματοποιείται με κοινή σπαρτική σίτου, σε αποστάσεις γραμμών 18–20 εκατοστών και βάθος 1–2 εκατοστών, χρησιμοποιώντας 1–2 κιλά σπόρου ανά στρέμμα. Η δημιουργία ομοιόμορφης και καλοδουλεμένης σποροκλίνης διευκολύνει το φύτρωμα, ενώ το κυλίνδρισμα μετά τη σπορά εξασφαλίζει καλύτερη επαφή του σπόρου με το έδαφος και βελτιώνει την εγκατάσταση της καλλιέργειας.
Έδαφος, θρέψη και νερό: τα θεμέλια της επιτυχίας
Η μηδική ευδοκιμεί σε πεδινές και ημιορεινές ζώνες με ξηροθερμικό κλίμα, υψηλές θερμοκρασίες και μεγάλη φωτοπερίοδο το καλοκαίρι, ενώ τον χειμώνα χρειάζεται μέτριο ψύχος. Προτιμά βαθιά, γόνιμα και πλούσια σε ασβέστιο εδάφη με καλή διαθεσιμότητα νερού. Ως ψυχανθές, καλύπτει μεγάλο μέρος των αναγκών της σε άζωτο μέσω αζωτοδέσμευσης, οπότε η αζωτούχος λίπανση απαιτείται κυρίως στην πρώτη εγκατάσταση. Κάθε χρόνο προστίθεται φώσφορος με 45–60 κιλά λιπάσματος τύπου 0-20-0 ανά στρέμμα και 1–1,5 τόνος κοπριάς για ενίσχυση της οργανικής ουσίας.
Η άρδευση αποτελεί βασικό παράγοντα απόδοσης. Στο φύτρωμα εφαρμόζονται συχνά ποτίσματα μικρής διάρκειας, ενώ στη συνέχεια το πότισμα γίνεται όταν το φυτό δείξει ελαφρά μάρανση, ώστε να αναπτύσσει βαθύτερο ριζικό σύστημα. Από το δεύτερο έτος και μετά πραγματοποιούνται 1–2 αρδεύσεις την άνοιξη και 2–3 το καλοκαίρι, με 60–120 m³ νερού ανά στρέμμα σε κάθε πότισμα. Η άρδευση με τεχνητή βροχή θεωρείται η πιο αποτελεσματική, ενώ η κατάκλιση πρέπει να αποφεύγεται επειδή προκαλεί αραίωση της φυτείας.
Ζιζάνια, Ασθένειες και Εχθροί
Η προστασία της μηδικής από ζιζάνια, ασθένειες και εχθρούς αποτελεί βασικό παράγοντα για τη διατήρηση της ζωτικότητας και της παραγωγικότητας της καλλιέργειας. Η ζιζανιοκτονία εφαρμόζεται στο έτος εγκατάστασης είτε προσπαρτικά είτε μεταφυτρωτικά, ενώ στα επόμενα χρόνια γίνεται κυρίως κατά τον λήθαργο των φυτών. Ανάμεσα στα σημαντικότερα προβλήματα ξεχωρίζει η κουσκούτα, ένα παρασιτικό φυτό που προσκολλάται στους βλαστούς της μηδικής, απομυζά χυμούς και προκαλεί σημαντική εξασθένηση και ξήρανση. Η αντιμετώπισή της βασίζεται στη χρήση καθαρού και πιστοποιημένου σπόρου, στην εφαρμογή εγκεκριμένων ζιζανιοκτόνων σκευασμάτων και στην απομάκρυνση μολυσμένων σπόρων με μαγνητοδιαλογείς, ενώ η βόσκηση δεν ενδείκνυται, καθώς τα ζώα προτιμούν το φυτικό υλικό της μηδικής και προκαλούν επιπλέον ζημιές.
Οι ασθένειες στη χώρα μας εμφανίζονται συνήθως σε μικρό βαθμό και σχετίζονται με σήψεις φυταρίων και προσβολές φύλλων που ευνοούνται από υψηλή υγρασία και αυξημένες θερμοκρασίες. Σημαντικοί εχθροί της καλλιέργειας είναι ο φυτονόμος, ο οποίος προκαλεί εκτεταμένα φαγώματα στα φύλλα και στους τρυφερούς βλαστούς, καθώς και οι αφίδες, που μειώνουν άμεσα την ποιότητα και την ποσότητα του χόρτου μέσω απομύζησης. Ο έλεγχός τους γίνεται με τη χρήση εγκεκριμένων εντομοκτόνων σκευασμάτων, σύμφωνα με τις οδηγίες των αρμόδιων υπηρεσιών και με τρόπο που διασφαλίζει την υγεία της καλλιέργειας.
Συγκομιδή, Ξήρανση και Διατήρηση
Η μηδική δίνει 4–7 θερισμούς στη ποτιστική και 1–4 στη ξηρική καλλιέργεια. Ο βασικός χρόνος κοπής είναι η μέση άνθηση, περίπου στο 50%. Ο πρώτος θερισμός της άνοιξης γίνεται όταν οι νέοι βλαστοί φθάσουν τα 5 εκατοστά, ενώ ο τελευταίος του φθινοπώρου όταν η αναβλάστηση φτάσει τα 15–20 εκατοστά. Κατά την ξήρανση πρέπει να αποφεύγεται η υπερβολική απώλεια υγρασίας για να μη χαθεί φύλλωμα. Η δεματοποίηση πραγματοποιείται με υγρασία 15–18%. Η μηδική χρησιμοποιείται κυρίως ως σανός, μπορεί όμως να ενσιρωθεί στο στάδιο μπουμπουκιάσματος (1/4 άνθησης) ή να αφυδατωθεί τεχνητά και να μετατραπεί σε άλευρο ή πέλλετς για ευκολότερη αποθήκευση.
Η Μηδική ως Στρατηγικό Στήριγμα της Ελληνικής Κτηνοτροφίας
Η μηδική παραμένει ένας από τους πιο πολύτιμους πυλώνες της ελληνικής κτηνοτροφίας. Με σωστή εγκατάσταση, επαρκή άρδευση και προσεκτική διαχείριση, μπορεί να αποδώσει σταθερά ποιοτικό χόρτο και να μειώσει ουσιαστικά το κόστος των ζωοτροφών για τον παραγωγό. Η πλήρης αξιοποίηση του δυναμικού της δεν αποτελεί μόνο καλλιεργητική επιλογή, αλλά και στρατηγικό βήμα για μια πιο αυτάρκη, πιο ανταγωνιστική και οικονομικά βιώσιμη κτηνοτροφία στη χώρα μας.
Πηγή: Γεωργία – Κτηνοτροφία, τεύχος 2/2012, Κτηνοτροφικά Φυτά – 1. Η Μηδική, σελ. 54–57.