Σε όλη την Ευρώπη, η εικόνα είναι κοινή: οι αγρότες γερνούν, τα χωράφια δυσκολεύονται να αλλάξουν χέρια και οι νέοι που θέλουν να μπουν στη γεωργία συναντούν περισσότερα εμπόδια απ’ όσα μπορούν να διαχειριστούν. Πίσω από τις πιέσεις των αγορών και την υποχώρηση της ζωής στην ύπαιθρο, αναδεικνύεται ένα κρίσιμο ερώτημα για το μέλλον της παραγωγής: ποιος θα καλλιεργεί τη γη τα επόμενα χρόνια;
Η πρόσβαση στη γη — το πρώτο και πιο βασικό βήμα για οποιονδήποτε θέλει να γίνει αγρότης — εξελίσσεται σε έναν από τους δυσκολότερους γρίφους της ευρωπαϊκής γεωργίας. Και η διαπίστωση αυτή δεν βασίζεται σε εντυπώσεις. Επιβεβαιώνεται με απόλυτη σαφήνεια στη μεγάλη μελέτη Assessment of generational renewal strategies across EU Member States του EU CAP Network, η οποία εξετάζει τα εμπόδια, τις τάσεις και τις στρατηγικές που εφαρμόζουν όλα τα κράτη-μέλη για την ανανέωση των γενεών.
Η έρευνα δείχνει ότι οι δυσκολίες εισόδου των νέων δεν περιορίζονται σε έναν παράγοντα. Αντίθετα, προκύπτουν από ένα σύνολο οικονομικών, κοινωνικών και θεσμικών εμποδίων — από τις υψηλές τιμές γης και την έλλειψη χρηματοδότησης, μέχρι τις περίπλοκες διαδικασίες διαδοχής. Την ίδια στιγμή όμως, εντοπίζει και εκείνες τις πρακτικές που ήδη αποδίδουν στην πράξη, δείχνοντας έναν ρεαλιστικό δρόμο για το αύριο της ευρωπαϊκής γεωργίας.
Η Γήρανση των Αγροτών: Ένα Χρόνιο και Βαθύ Πρόβλημα
Η ανανέωση των γενεών παραμένει για δεκαετίες ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που αντιμετωπίζει η ευρωπαϊκή γεωργία. Σύμφωνα με τα στοιχεία της μελέτης, τα περισσότερα κράτη-μέλη έχουν πολύ λιγότερους νέους σε σχέση με τους μεγαλύτερης ηλικίας αγρότες. Σε χώρες όπως η Ιταλία, η Ελλάδα και η Πορτογαλία, ο λόγος νέων προς αγρότες άνω των 65 ετών είναι κάτω από 1 — μια εικόνα που δείχνει ξεκάθαρα τις ανισορροπίες στο παραγωγικό δυναμικό.
Ακόμη και τα κράτη που εμφανίζουν κάποια σημάδια βελτίωσης, όπως η Αυστρία, η Γερμανία και η Τσεχία, δεν καταφέρνουν να αλλάξουν τη γενικότερη τάση. Στις ορεινές, μικρές ή οικονομικά ασθενέστερες περιοχές, το πρόβλημα φαίνεται ακόμη πιο έντονο: οι εκμεταλλεύσεις συρρικνώνονται, οι νέοι εγκαταλείπουν και η αγροτική ζωή φθίνει.
Η Γη: Το Μεγαλύτερο Εμπόδιο για Μια Νέα Αρχή
Η πρόσβαση στη γη αναδεικνύεται στη μελέτη ως το σοβαρότερο και πιο συστηματικό εμπόδιο για τους νέους αγρότες. Οι τιμές γης αυξάνονται σταθερά, η διαθέσιμη γη μειώνεται και μεγάλο μέρος της συγκεντρώνεται σε λίγους παραγωγούς ή επιχειρηματικά σχήματα. Σε χώρες όπως η Μάλτα, η Ολλανδία και η Ουγγαρία, η αστικοποίηση και η κερδοσκοπία επιτείνουν ακόμη περισσότερο την πίεση.
Παράλληλα, οι νομοθεσίες πολλών χωρών ευνοούν τις ενδοοικογενειακές μεταβιβάσεις, κάτι που περιορίζει τις ευκαιρίες για όσους δεν έχουν γεωργική γη στην οικογένειά τους. Η κατάσταση γίνεται πιο δύσκολη σε κράτη όπου κυριαρχεί ο κατακερματισμός των αγροτεμαχίων — όπως η Βουλγαρία, η Ιταλία, η Λετονία και η Ρουμανία — αλλά και σε εκείνα όπου οι μισθώσεις γίνονται συχνά άτυπα, χωρίς σταθερότητα και μακροπρόθεσμη ασφάλεια.
Έτσι, το ζήτημα της γης δεν αφορά μόνο το κόστος. Αφορά κυρίως τη δομή της αγοράς και τον τρόπο με τον οποίο η γη αλλάζει χέρια — ή παραμένει δεσμευμένη για χρόνια.
Χρηματοδότηση: Όταν η Έλλειψη Γης Γίνεται Φραγμός για Όλα
Η πρόσβαση στη χρηματοδότηση αποτελεί το δεύτερο μεγαλύτερο εμπόδιο για τους νέους που θέλουν να ξεκινήσουν από το μηδέν. Η μελέτη αναφέρει ότι όσοι δεν διαθέτουν ιδιόκτητη γη δυσκολεύονται να λάβουν δάνεια, καθώς οι τράπεζες ζητούν εμπράγματες εγγυήσεις που οι νέοι, στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν έχουν. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι νεοεισερχόμενοι αγρότες — ειδικά όσοι δεν προέρχονται από αγροτικές οικογένειες — βρίσκονται σε δυσμενή θέση σε χώρες όπως η Τσεχία, η Γερμανία, η Ισπανία και η Ιρλανδία.
Ακόμη και όπου υπάρχουν ειδικά χρηματοδοτικά εργαλεία, παραμένουν τα εμπόδια της γραφειοκρατίας και των αυστηρών προϋποθέσεων. Η συνέπεια είναι σαφής: οι νέοι δεν μπορούν να επενδύσουν, δυσκολεύονται να αναπτυχθούν και εγκαταλείπουν ευκολότερα μέσα στα πρώτα δύσκολα χρόνια.
Θεσμικές Δυσκολίες και Καθυστερήσεις στη Διαδοχή
Οι διαδικασίες μεταβίβασης, οι φορολογικές ρυθμίσεις και το συνταξιοδοτικό πλαίσιο αποτελούν ένα ακόμη σύνολο εμποδίων. Η μελέτη επισημαίνει ότι σε χώρες όπως η Γαλλία, η Μάλτα και η Ρουμανία, οι περίπλοκες κληρονομικές διαδικασίες και η απουσία ξεκάθαρων κανόνων καθυστερούν σημαντικά τη διαδοχή των εκμεταλλεύσεων. Ακόμη και σε κράτη όπου το ζήτημα δεν θεωρείται τόσο έντονο — μεταξύ αυτών η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία — καταγράφονται δυσλειτουργίες που επηρεάζουν ιδιαίτερα όσους δεν έχουν οικογενειακό υπόβαθρο στη γεωργία.
Πρακτικές Λύσεις Που Ήδη Αποδίδουν στην Ευρώπη
Παρά τα προβλήματα, η μελέτη παρουσιάζει μια σειρά από λύσεις που έχουν ήδη εφαρμοστεί με επιτυχία σε πολλά κράτη-μέλη. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν:
Οι τράπεζες γης και οι ψηφιακές πλατφόρμες αντιστοίχισης, που βοηθούν να εντοπιστεί και να αξιοποιηθεί γη που διαφορετικά θα έμενε αδρανής.
Τα σχέδια διαδοχής, που δίνουν κίνητρα για έγκαιρη μεταβίβαση και προσφέρουν σταθερότητα τόσο σε όσους αποχωρούν όσο και σε όσους εισέρχονται.
Τα συνεταιριστικά και συνεργατικά μοντέλα, που μειώνουν το κόστος εισόδου και ενισχύουν την ανταλλαγή γνώσης.
Τα στοχευμένα χρηματοδοτικά εργαλεία, όπως εγγυήσεις και ειδικά δάνεια για αγορά ή μίσθωση γης.
Αυτές οι πρωτοβουλίες αποτελούν παραδείγματα πολιτικών που μπορούν να προσαρμοστούν και να εφαρμοστούν ευρύτερα.
Η Ευρώπη Σχεδιάζει Το Επόμενο Βήμα
Η μελέτη καταλήγει στην ανάγκη για μια νέα στρατηγική μετά το 2027, με μέτρα που θα ενισχύσουν τη διαφάνεια στην αγορά γης, θα επιταχύνουν τις μεταβιβάσεις και θα στηρίξουν στην πράξη τους νεοεισερχόμενους αγρότες. Μεταξύ των προτάσεων περιλαμβάνονται μηχανισμοί παρακολούθησης της αγοράς, απλούστευση των διαδικασιών διαδοχής, αξιοποίηση εγκαταλελειμμένης γης και χρηματοδοτικά εργαλεία που θα επιτρέψουν στους νέους να αποκτήσουν ή να μισθώσουν γη με βιώσιμους όρους.
Το μέλλον θα κριθεί στη γη
Η ανανέωση των γενεών στη γεωργία δεν είναι ένα τεχνικό θέμα πολιτικής· είναι ο δείκτης που θα κρίνει αν οι ευρωπαϊκές αγροτικές περιοχές θα συνεχίσουν να παράγουν και να ζουν. Τα στοιχεία δείχνουν ότι τα εμπόδια για τους νέους παραμένουν πολλά και σύνθετα — από την πρόσβαση στη γη και τη χρηματοδότηση, μέχρι τις θεσμικές δυσκολίες και τις κοινωνικές ανισότητες.
Το ζητούμενο πλέον είναι αν η Ευρώπη και τα κράτη-μέλη θα αξιοποιήσουν αυτά τα δεδομένα για μια νέα, πιο αποτελεσματική στρατηγική μετά το 2027. Γιατί το μέλλον της γεωργίας θα κριθεί από εκείνους που θέλουν να μπουν ή να μείνουν στο επάγγελμα — και από το πόσο εύκολα θα μπορέσουν να βρουν τη γη, τα μέσα και την εμπιστοσύνη για να το κάνουν.
Πηγή: EU CAP Network
