Η ελληνική παραγωγή πορτοκαλιών στηρίζεται σε έναν πλούτο ποικιλιών, από τα πρώιμα ομφαλοφόρα μέχρι τα οψίμα Βαλέντσια που κυριαρχούν στις παγκόσμιες εξαγωγές. Κάθε ομάδα έχει τις δικές της απαιτήσεις, τα δικά της πλεονεκτήματα και τα ξεχωριστά προβλήματα που αντιμετωπίζουν καθημερινά οι παραγωγοί — από το creasing των «Μέρλιν» μέχρι τη μικροκαρπία των Βαλέντσια και την ανάγκη για υγιές πολλαπλασιαστικό υλικό. Με τον διεθνή ανταγωνισμό να αυξάνεται, η κατανόηση των ιδιαιτεροτήτων κάθε ποικιλίας γίνεται κρίσιμο εργαλείο για τη σωστή διαχείριση του οπωρώνα και την καλύτερη αξιοποίηση της παραγωγής. Εδώ παρουσιάζουμε, με βάση τα διαθέσιμα δεδομένα, τις ποικιλίες που διαμορφώνουν σήμερα τον χάρτη της ελληνικής πορτοκαλοκαλλιέργειας.
1. Ομφαλοφόρα πορτοκάλια
Τα ομφαλοφόρα πορτοκάλια αποτελούν μία από τις πιο αναγνωρίσιμες ομάδες πορτοκαλιών, χάρη στο χαρακτηριστικό «ομφαλό» που σχηματίζεται από ένα δευτερεύον καρπίδιο. Ωριμάζουν νωρίς, είναι άσπερμα, με έντονο πορτοκαλί χρώμα και γλυκιά, ευχάριστη γεύση, γεγονός που τα καθιστά δημοφιλή στην επιτραπέζια αγορά. Ωστόσο, τα δέντρα τους είναι λιγότερο παραγωγικά και απαιτητικά στο κλίμα, αποδίδοντας καρπούς υψηλής ποιότητας μόνο σε υποτροπικές – μεσογειακές συνθήκες. Παρά την υψηλή περιεκτικότητα σε λιμονίνη, που παραδοσιακά απέκλειε τη χυμοποίησή τους, οι σύγχρονες τεχνολογίες επιτρέπουν πλέον τη χρήση τους και στη βιομηχανία χυμών, ενισχύοντας τον ρόλο τους στις μεσογειακές καλλιέργειες.
Κοινό Ομφαλοφόρο (Μέρλιν): Η βασική ποικιλία των ελληνικών ομφαλοφόρων
Το κοινό ομφαλοφόρο, γνωστό ευρέως ως «Μέρλιν», αποτελεί την κυριότερη ποικιλία της ομάδας και τη βάση σύγκρισης για όλα τα ομφαλοφόρα πορτοκάλια, με παραγωγή που αγγίζει τους 700.000 τόνους στη χώρα. Παράγει εξαιρετικής ποιότητας καρπούς και στηρίζει τις ελληνικές εξαγωγές. Ωριμάζει κυρίως τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο, όμως οι έντονες βροχοπτώσεις και τα ακραία καιρικά φαινόμενα δημιουργούν απώλειες στο φορτίο. Το σημαντικότερο μειονέκτημά του είναι το creasing (χαλάρωση φλοιού), που μετά τον Φεβρουάριο δυσκολεύει τη διάθεση της παραγωγής, οδηγώντας τα τελευταία χρόνια σε προσπάθειες αναδιάρθρωσης με πιο πρώιμες ή οψιμότερες ποικιλίες.
Navelina: Η πρώιμη ποικιλία που κυριάρχησε στην Πελοπόννησο
Η Navelina, μία από τις πρώιμες ποικιλίες που προωθήθηκαν μέσω των προγραμμάτων αναδιάρθρωσης, έχει εγκατασταθεί ευρέως στην Πελοπόννησο και ιδιαίτερα στην Ηλεία, συμμετέχοντας μαζί με τη Newhall στο 11% της χώρας. Ωριμάζει από τα μέσα Οκτωβρίου, με ικανοποιητικό δείκτη ωριμότητας, αν και απαιτεί αποπρασινισμό με αιθυλένιο για να ολοκληρωθεί ο χρωματισμός των καρπών. Οι καρποί της ξεχωρίζουν για το ωοειδές σχήμα και το βαθύτερο κόκκινο χρώμα στην πλήρη ωρίμανση, πιο ελκυστικό από άλλες πρώιμες ποικιλίες. Παρουσιάζει τάση παρενιαυτοφορίας και έντονη διαφοροποίηση μεγέθους ανάλογα με το φορτίο, ενώ σοβαρό ζήτημα αποτελεί το μολυσμένο πολλαπλασιαστικό υλικό που χρησιμοποιήθηκε στις αναδιαρθρώσεις, με την ίωση Concave gum να μειώνει σταδιακά τη ζωτικότητα και την παραγωγή των δέντρων.
NewHall: Η πρώιμη ποικιλία που «συμβαδίζει» με τη Navelina
Η NewHall παρουσιάζει τόσο μεγάλη ομοιότητα με τη Navelina, ώστε στις μεσογειακές συνθήκες – και στην αγορά – οι δύο ποικιλίες συχνά πωλούνται με το ίδιο όνομα. Το βασικό της πλεονέκτημα είναι η μεγαλύτερη αντοχή στους ανέμους, με τις ζημιές από το Firing του κόκκινου τετράνυχου να παραμένουν περιορισμένες, ακόμη και σε χρονιές με έντονους νότιους ανέμους. Σε αντίθεση με τη Navelina, το πολλαπλασιαστικό υλικό της NewHall είναι υγιές, χωρίς προβλήματα ιώσεων, ενώ μαζί αποτελούν το 11% της συνολικής έκτασης των πρώιμων ομφαλοφόρων πορτοκαλιών.
RO25: Η πρώιμη και ιδιαίτερα παραγωγική επιλογή των ομφαλοφόρων
Το ομφαλοφόρο RO25 ωριμάζει λίγες ημέρες πριν από τις ποικιλίες Navelina και NewHall και ξεχωρίζει για την υψηλότερη παραγωγικότητά του. Οι καρποί μπορούν να παραμείνουν στο δέντρο μέχρι τα τέλη Φεβρουαρίου και να διατεθούν ακόμη και ως «Μέρλιν», ενώ τα οργανοληπτικά τους χαρακτηριστικά θεωρούνται ανώτερα από των άλλων πρώιμων ποικιλιών. Μοναδικό μειονέκτημα αποτελεί η καθυστέρηση στον αποπρασινισμό, παρότι ο δείκτης ωριμότητας είναι ήδη υψηλός, με αυξημένα σάκχαρα. Οι καρποί παρουσιάζουν ομοιομορφία και η ποικιλία δεν εμφανίζει προβλήματα παρενιαυτοφορίας.
Skaggs’s Bonanza: Η πρώιμη ποικιλία που άφησε το αποτύπωμά της
Η Skaggs’s Bonanza υπήρξε μία ιδιαίτερα παραγωγική και πολύ πρώιμη ποικιλία, η οποία στα μέσα της δεκαετίας του ’70 κέρδισε μεγάλο ενδιαφέρον και εγκαταστάθηκε σε αρκετές περιοχές της χώρας. Παρά τον έγκαιρο αποπρασινισμό των καρπών, δεν κατάφερε να δώσει το βαθύ κόκκινο χρώμα της Navelina και της NewHall, ενώ στους θαλάμους αποπρασινισμού εμφάνιζε έντονα προβλήματα ελαιοκυττάρωσης. Με τον χρόνο, το ενδιαφέρον μειώθηκε και πολλοί οπωρώνες μετατράπηκαν σε άλλες πρώιμες ποικιλίες, με αποτέλεσμα η Skaggs’s Bonanza να παραμένει σήμερα μόνο σε περιορισμένες φυτεύσεις.
Όψιμες ποικιλίες ομφαλοφόρων: Navel Late & Lane Late
Οι όψιμες ποικιλίες Navel Late και Lane Late προσφέρουν σημαντική δυνατότητα επιμήκυνσης της περιόδου συγκομιδής, φτάνοντας έως Μάιο και Ιούνιο, στοιχείο που ενισχύει την παρουσία του ελληνικού πορτοκαλιού στην αγορά νωπού προϊόντος. Η Navel Late ωριμάζει περίπου μαζί με το κοινό ομφαλοφόρο, όμως παραμένει περισσότερο στο δέντρο χωρίς έντονα προβλήματα καρπόπτωσης ή creasing, με λεπτόφλοιο καρπό και κλειστό ομφαλό· το σχετικά μικρότερο μέγεθος αντιμετωπίζεται με εμβολιασμό σε Βολκαμεριάνα. Η Lane Late, η πιο όψιμη της ομάδας, δίνει λεία, ποιοτικά φρούτα με χαμηλότερα επίπεδα λιμονίνης, διατηρώντας άριστα χαρακτηριστικά μέχρι τέλη Ιουνίου, αν και σε συγκεκριμένα εδάφη εμφανίζει το πρόβλημα της κοκκίωσης μετά τον Μάιο.
2. Βαλέντσια: Τα οψίμα πορτοκάλια με τη μεγαλύτερη παγκόσμια δυναμική
Τα πορτοκάλια Βαλέντσια ξεχωρίζουν για την υψηλή προσαρμοστικότητά τους, ευδοκιμώντας σε ευρύ φάσμα εδαφών και κλιματικών συνθηκών, με καρπούς μέτριου μεγέθους, λίγους σπόρους και λεπτό φλοιό. Στην Ελλάδα ωριμάζουν από τα τέλη Μαρτίου – αρχές Απριλίου, ενώ σε δροσερές περιοχές μπορούν να παραμείνουν στα δέντρα έως το φθινόπωρο, αν και με μειωμένα σάκχαρα και οξέα. Η ομάδα της Βαλέντσια κυριαρχεί διεθνώς στην παραγωγή και τις εξαγωγές, με τα ελληνικά και μαροκινά πορτοκάλια να υπερέχουν ποιοτικά σε σύγκριση με άλλες χώρες. Στη χώρα μας καλλιεργούνται κυρίως οι ποικιλίες Frost — ιδιαίτερα παραγωγική και ζωηρή — και Olinda, πιο χυμώδης και με σφαιρικότερους καρπούς. Κεντρικό πρόβλημα αποτελεί η μικροκαρπία, που σχετίζεται με κλώνους, υποκείμενα, θρέψη και υδατικό stress, αντιμετωπίζεται με νέους κλώνους, όπως Midnight και Delta, καθώς και με τη Liu Gim Gong σε citrumelo Swingle, που δίνει καρπούς υψηλής ποιότητας και ευνοϊκή σχέση σακχάρων–οξέων
Το σωστό πορτοκάλι, τη σωστή στιγμή
Κάθε ποικιλία έχει τα δικά της «θέλω» και τις δικές της παγίδες, από το creasing των Μέρλιν μέχρι τη μικροκαρπία των Βαλέντσια. Για τον παραγωγό, η επιλογή του σωστού υλικού και η καλή γνώση της συμπεριφοράς κάθε ποικιλίας είναι αυτή που τελικά κάνει τη διαφορά στο χωράφι και στην τσέπη. Σε μια αγορά που πιέζεται από τον διεθνή ανταγωνισμό, η ενημέρωση και η σωστή στρατηγική παραμένουν τα βασικότερα εργαλεία του.
Πηγή: Γεωργία–Κτηνοτροφία, τεύχος 10/2008, Ε. Πρωτοπαπαδάκης, «Τα κυριότερα είδη, ποικιλίες και υποκείμενα εσπεριδοειδών στην Ελλάδα», σελ. 16–27.
