Σε περιοχές όπου η φύση εξακολουθεί να προσφέρει τροφή, σκιά και χώρο, η εκτατική χοιροτροφία παραμένει μια πρακτική που δεν έχει χαθεί. Σε αυτές τις εκτροφές, η καθημερινότητα του κτηνοτρόφου και η συμπεριφορά των ζώων συνδέονται άμεσα με το περιβάλλον. Όταν ο βοσκότοπος μπορεί να καλύψει το μεγαλύτερο μέρος της διατροφής, η ελεύθερη βοσκή των χοίρων παύει να είναι θεωρητική επιλογή και γίνεται πράξη.
Από τον άγριο χοίρο στις σημερινές εκτροφές
Ο χοίρος είναι από τα πρώτα ζώα που εξημερώθηκαν από τον άνθρωπο, με αφετηρία τον άγριο χοίρο (Sus scrofa). Αν και σήμερα ο άγριος χοίρος έχει περιοριστεί σε μικρούς πληθυσμούς και θεωρείται θηρευτικό είδος, η σχέση του με την κτηνοτροφία δεν έχει χαθεί. Σε ορεινές περιοχές, όπου λειτουργούν κτηνοτροφικές μονάδες αιγοπροβάτων ή βοοειδών, αρκετοί κτηνοτρόφοι συνέχισαν την εκτροφή χοίρων ελεύθερης βοσκής, αρχικά για την κάλυψη οικογενειακών αναγκών. Με τον χρόνο, μέσα από διασταυρώσεις άγριων και ήμερων φυλών, προέκυψαν ημιάγρια ζώα που βγαίνουν στη βοσκή, αλλά επιστρέφουν το βράδυ στη μονάδα, ανταποκρινόμενα στη φροντίδα του ανθρώπου. Οι παρατηρήσεις από την πράξη έδειξαν ότι οι ημιάγριες χοιρομητέρες είναι πιο αποδοτικές από τους καθαρόαιμους άγριους χοίρους, των οποίων το κρέας είναι σκληρό και δύσκολα αυξάνει βάρος, αποδίδοντας περίπου 20 κιλά καθαρού κρέατος σε έναν χρόνο.
Αντίθετα, οι διασταυρώσεις με ήμερες φυλές και ιδιαίτερα με τη φυλή Duroc δίνουν καλύτερα αποτελέσματα. Το κρέας είναι πιο τρυφερό και εύγευστο, με το λίπος να συγκεντρώνεται κυρίως κάτω από το δέρμα και όχι μεταξύ των μυϊκών ινών. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ένα χοιρίδιο μπορεί να αποδώσει έως και 35–40 κιλά καθαρού κρέατος μέσα σε έναν χρόνο, καθιστώντας την επιλογή των ημιάγριων ζώων καθοριστική για την απόδοση της εκτροφής.
Διατροφή και διαχείριση: ο καθοριστικός παράγοντας
Στην εκτατική χοιροτροφία, η επιτυχία δεν εξαρτάται μόνο από το ζώο. Το ζωικό κεφάλαιο συμμετέχει κατά περίπου 30% στο τελικό αποτέλεσμα, ενώ το υπόλοιπο εξαρτάται από τη διαχείριση. Ο χοίρος είναι παμφάγο ζώο και αξιοποιεί κάθε διαθέσιμη τροφή, φυτικής ή ζωικής προέλευσης. Σε βοσκότοπους με καστανιές, φουντουκιές, καρυδιές, κρανιές και άλλα καρποφόρα δέντρα, τα ζώα καλύπτουν μεγάλο μέρος των αναγκών τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι κτηνοτρόφοι ενίσχυσαν τη διαθεσιμότητα τροφής με αραιές φυτεύσεις βολβωδών φυτών, όπως πατάτες, κρεμμύδια ή παντζάρια. Η πρακτική αυτή βοηθά τόσο στη διατροφή όσο και στη φυσική συμπεριφορά του ζώου, το οποίο σκάβει για να βρει τροφή και παραμένει κοντά στη μονάδα. Όταν ο βοσκότοπος καλύπτει περίπου το 70% των αναγκών σε ζωοτροφές, η εκτροφή μπορεί να αφήσει αξιόλογο εισόδημα.
Αναπαραγωγή και προστασία των ζώων
Οι χοιρομητέρες γεννούν δύο φορές τον χρόνο, συνήθως από δύο έως έξι μικρά. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται στις χειμερινές γέννες, καθώς οι καιρικές συνθήκες μπορεί να οδηγήσουν σε απώλειες. Για τον λόγο αυτό, σε ορισμένες μονάδες κατασκευάστηκαν μικρά καταφύγια, στα οποία τα ζώα μπαίνουν από μόνα τους για να γεννήσουν και να προστατευθούν από το κρύο. Η εμπειρία έδειξε ότι ακόμη και περισσότερες από μία χοιρομητέρες μπορούν να συνυπάρξουν στον ίδιο χώρο κατά τη γέννα, όταν ο βασικός εχθρός είναι οι χαμηλές θερμοκρασίες.
Ο χοίρος και η ανεύρεση τρούφας
Ένα ακόμη στοιχείο που έχει αρχίσει να εμφανίζεται στο πλαίσιο της εκτατικής χοιροτροφίας είναι η σχέση του χοίρου με την ανεύρεση τρούφας. Τα τελευταία χρόνια ξεκίνησε και στη χώρα μας η καλλιέργεια και η συλλογή του υπόγειου μανιταριού «τρούφα», με τον χοίρο να συγκαταλέγεται στα ζώα που μπορούν να εκπαιδευτούν για τον εντοπισμό της. Ήδη έχουν αρχίσει να εμφανίζονται οι πρώτοι εκπαιδευτές τέτοιων ζώων, με τα εκπαιδευμένα ζώα να αποκτούν ιδιαίτερα υψηλή αξία όταν είναι πλέον έτοιμα για αναζήτηση
Αγορά, περιβάλλον και προβληματισμοί
Όπως συμβαίνει με πολλά αγροτικά προϊόντα, η διάθεση του κρέατος εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον ίδιο τον παραγωγό. Υπήρξαν περιπτώσεις όπου το κρέας πωλήθηκε σε υψηλές τιμές, αλλά και άλλες όπου δεν βρήκε αγοραστές ούτε στη συμβατική τιμή. Η ίδια παραγωγή μπορεί να έχει εντελώς διαφορετική κατάληξη, ανάλογα με τον χρόνο και τον τρόπο διάθεσης.
Την ίδια στιγμή, η παρουσία των χοίρων στον βοσκότοπο δεν είναι ουδέτερη. Με το σκάψιμο του εδάφους συμβάλλουν στον αερισμό των ριζών, στη βλάστηση των σπόρων και στη φυσική λίπανση του εδάφους. Παράλληλα, έχουν τεθεί προβληματισμοί σχετικά με την επαφή των ημιάγριων ζώων με τον καθαρόαιμο άγριο χοίρο, ένα ζήτημα που απαιτεί προσοχή και σωστή διαχείριση.
Μια ήπια αλλά απαιτητική μορφή εκτροφής
Η εκτατική χοιροτροφία δεν είναι μια εύκολη επιλογή, ούτε μια λύση που ταιριάζει σε όλους. Απαιτεί γνώση του τόπου, καθημερινή φροντίδα και ουσιαστική σχέση με τα ζώα. Όταν, όμως, οι συνθήκες το επιτρέππουν και η διαχείριση γίνεται με συνέπεια, μπορεί να αποτελέσει μια λειτουργική μορφή εκτροφής, που στηρίζεται περισσότερο στη φύση και λιγότερο στην εντατικοποίηση. Πρόκειται για μια πρακτική όπου ο ρόλος του κτηνοτρόφου παραμένει καθοριστικός και τα ζώα βρίσκονται στο επίκεντρο της παραγωγικής διαδικασίας.
Πηγή:
Γεωργία - Κτηνοτροφία, τεύχος 1/2010, «Εκτατική χοιροτροφία (ελεύθερης βοσκής)», Κ. Κονναρής, σελ. 78–80.
