Η συγκομιδή των κάστανων ξεκινά αυτές τις μέρες στη Θεσσαλία, φέρνοντας μαζί της προσδοκίες αλλά και ανησυχίες. Για τις τοπικές κοινωνίες της Μελιβοίας και του Μαυροβουνίου, το κάστανο δεν είναι απλώς μια καλλιέργεια, είναι βασικό εισόδημα, παράδοση και ταυτότητα.
Η καλλιέργεια του κάστανου στο Πήλιο κουβαλά ιστορία δεκαετιών. Από τα παλιά χρόνια, οι κάτοικοι των ορεινών χωριών βασίζονταν στους καστανώνες για να θρέψουν τις οικογένειές τους, να στηρίξουν το εισόδημά τους και να κρατήσουν ζωντανές τις κοινότητες στις πλαγιές του βουνού. Τα κάστανα του Πηλίου ταξίδεψαν σε αγορές της Ελλάδας και του εξωτερικού, ενώ παράλληλα διατήρησαν έναν ισχυρό δεσμό με την παράδοση: το φθινόπωρο, οι γειτονιές γέμιζαν με καζάνια που έβραζαν κάστανα, σε ένα έθιμο που συνδέει μέχρι σήμερα την τοπική κοινωνία με τον καρπό.
Όμως, η φετινή συγκομιδή δεν έχει μόνο το άρωμα της παράδοσης· κουβαλά και την αγωνία των παραγωγών. Η ανομβρία, οι ασθένειες και η έλλειψη υποδομών δοκιμάζουν τις αντοχές των καλλιεργητών και θέτουν σε κίνδυνο μια καλλιέργεια που αποτελεί ζωντανό κομμάτι της θεσσαλικής υπαίθρου.
Στη Μελιβοία, έναν από τους σημαντικότερους καστανοπαραγωγικούς θύλακες της Θεσσαλίας, η φετινή εικόνα είναι μέτρια.
Μελιβοία: Μέτρια χρονιά, αλλά με ποιοτικά «χοντρά» κάστανα
Στη Μελιβοία, όπου δραστηριοποιείται ο Αγροτικός Συνεταιρισμός με 52 μέλη και περίπου 1.200 στρέμματα καλλιέργειας, η φετινή χρονιά χαρακτηρίζεται μέτρια σε ποσότητα αλλά καλή σε ποιότητα.
Ο πρόεδρος του Συνεταιρισμού, κ. Βαγγέλης Κρανιώτης, εξηγεί:
«Περιμέναμε μεγαλύτερη παραγωγή, αλλά η ανομβρία σε αρκετά κτήματα έφερε μικρόκαρπα κάστανα. Έτσι, φέτος θα κινηθούμε κάτω από τον μέσο όρο. Παρ’ όλα αυτά, η ποιότητα στα “έξτρα” και τα “λουξ” παραμένει καλή».
Στα μεγάλα μεγέθη – που είναι και τα πιο εμπορεύσιμα – η εικόνα είναι ικανοποιητική, κάτι που δημιουργεί μια συγκρατημένη αισιοδοξία.
Όπως μας μεταφέρει ο κ. Κρανιώτης, πολλοί παραγωγοί βλέπουν μεν μειωμένες ποσότητες, ωστόσο αισιοδοξούν χάρη στα «χοντρά» κάστανα που δείχνουν καλή εικόνα και μπορούν να κρατήσουν την αγορά.
Η διάθεση της παραγωγής κατευθύνεται κυρίως στην ελληνική αγορά (50–60%), ενώ ένα μέρος εξάγεται σε Ιταλία, Κεντρική Ευρώπη και Βαλκάνια. Ο κ. Κρανιώτης τονίζει και μια κρίσιμη λεπτομέρεια για τη μετασυλλεκτική περίοδο:
«Το κάστανο είναι μοναδικό προϊόν, αλλά απαιτητικό. Ακόμη και ο καταναλωτής πρέπει να το βάλει στο ψυγείο για να κρατηθεί».
Ωστόσο, οι προκλήσεις παραμένουν. Οι ασθένειες όπως το έλκος και η μελάνωση συνεχίζουν να πλήττουν τις καστανιές πανελλαδικά. «Προσπαθούμε σε συνεργασία με πανεπιστήμια να βρούμε λύσεις», σημειώνει ο ίδιος. Παρά τις δυσκολίες, θεωρεί πως το κάστανο μπορεί να κρατήσει ζωντανά τα χωριά, εφόσον υπάρξει ουσιαστική στήριξη από την πολιτεία.
Αν στη Μελιβοία υπάρχει συγκρατημένη αισιοδοξία, στο Μαυροβούνι η πραγματικότητα είναι πολύ πιο σκληρή.
Μαυροβούνι: Ξηρασία και ξεραμένες καστανιές
Στο Μαυροβούνι, όπου δραστηριοποιείται ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Ποταμιάς – Σκήτης με 22 μέλη και περίπου 750 στρέμματα καστανιάς, η εικόνα είναι απογοητευτική. Η παρατεταμένη ανομβρία έχει αφήσει πίσω της ξεραμένα δέντρα και μια παραγωγή που σε πολλά κτήματα δεν θα συγκομιστεί καθόλου.
Ο πρόεδρος του Συνεταιρισμού, κ. Δημήτρης Περπερής, περιγράφει:
«Δεν έχει βρέξει τέσσερις μήνες. Ξεράθηκαν οι καστανιές. Σε αρκετά στρέμματα δεν θα μπούμε καν να συγκομίσουμε – δεν αξίζει».
Ακόμη και στα χωράφια που θα συγκομιστούν, η εικόνα παραμένει δύσκολη: μικροί καρποί, ρωγμές και μειωμένες ποσότητες. Οι παραγωγοί συγκρίνουν τη φετινή χρονιά με το 2021, όταν η ξηρασία είχε ξαναχτυπήσει, μόνο που τώρα η κατάσταση φαίνεται ακόμη πιο οριακή.
Όπως μας εξηγεί ο πρόεδρος, οι παραγωγοί αισθάνονται ότι παλεύουν μόνοι τους απέναντι σε μια καλλιέργεια που γίνεται όλο και πιο απαιτητική. Βλέπουν τον κόπο τους να χάνεται και ζητούν έργα υποδομής, όπως ένα φράγμα, που θα εξασφαλίσουν το απαραίτητο νερό για να κρατηθούν οι καστανιές ζωντανές. Χωρίς τέτοιες παρεμβάσεις, ο κίνδυνος εγκατάλειψης της καλλιέργειας είναι πλέον ορατός.
Το μόνο θετικό, όπως αναφέρει ο πρόεδρος, είναι ότι η χαμηλή παραγωγή ίσως κρατήσει τις τιμές σε ικανοποιητικά επίπεδα.
«Πέρυσι οι τιμές κυμάνθηκαν γύρω στα 2,50 – 3,00 ευρώ το κιλό, ανάλογα με το μέγεθος», σημειώνει, εκτιμώντας ότι φέτος, αν και η αγορά παραμένει αβέβαιη, η ζήτηση για τα ποιοτικά μεγέθη, μπορεί πιθανόν να κρατηθεί ή και να κινηθεί ελαφρώς ανοδικά η τιμή.
Και στις δύο περιοχές, πίσω από τους αριθμούς κρύβεται μια κοινή πραγματικότητα: η καλλιέργεια του κάστανου είναι σκληρή και απαιτητική.
Σκληρές συνθήκες και η «διπλή πίεση» στην καστανιά
Οι συνθήκες καλλιέργειας παραμένουν σκληρές για τους παραγωγούς.
«Οι ψεκασμοί γίνονται χειρωνακτικά, με μάνικα σε πλαγιές. Είναι τρομερά δύσκολο και κοπιαστικό», τονίζει ο πρόεδρος του Συνεταιρισμού Μαυροβουνίου, κ. Δημήτρης Περπερής.
Το βασικό αίτημα δεν είναι μόνο οι αποζημιώσεις αλλά κυρίως έργα υποδομής. «Δεν θέλουμε μόνο επιδοτήσεις. Αν γίνει ένα φράγμα, θα έχουμε το νερό που χρειάζεται για να κρατήσουμε τις καστανιές ζωντανές», υπογραμμίζει. Παράλληλα, οι παραγωγοί επισημαίνουν πως το κάστανο μπορεί να έχει μέλλον μόνο με επενδύσεις στη μεταποίηση και συλλογική προσπάθεια για την αναβάθμιση του προϊόντος· διαφορετικά, ο κίνδυνος εγκατάλειψης είναι ορατός.
Στο ήδη δύσκολο αυτό πλαίσιο προστίθενται και οι ασθένειες της καστανιάς. Το έλκος και η μελάνωση αποτελούν σοβαρή απειλή, ιδιαίτερα σε δέντρα που έχουν εξασθενήσει από την ξηρασία. Οι συνεταιρισμοί τονίζουν ότι απαιτείται συνεχής έρευνα και εφαρμογή καινοτόμων πρακτικών, καθώς διαφορετικά η παραγωγή κινδυνεύει χρόνο με τον χρόνο να συρρικνώνεται.
Ανάμεσα σε ελπίδα και αγωνία
Η φετινή συγκομιδή βρίσκει τους καστανοπαραγωγούς της Θεσσαλίας με ανάμεικτα συναισθήματα. Στη Μελιβοία, κυριαρχεί συγκρατημένη αισιοδοξία χάρη στην καλή ποιότητα των «χοντρών» κάστανων. Στο Μαυροβούνι, η εικόνα είναι δραματική: ξεραμένες καστανιές, χωράφια που δεν θα συγκομιστούν, παραγωγοί που παλεύουν μόνοι τους.
Το κάστανο παραμένει προϊόν ιδιαίτερης αξίας για την Ελλάδα και την Ευρώπη, ικανό να κρατήσει ζωντανές τις ορεινές κοινωνίες. Για να συμβεί αυτό όμως, απαιτείται στήριξη σε υποδομές, έρευνα και συλλογική οργάνωση, ώστε η επόμενη συγκομιδή να μη συνοδεύεται από τόση αγωνία αλλά από περισσότερη ελπίδα.
Όμως αν δεν υπάρξουν άμεσα έργα και πολιτικές που θα δώσουν λύσεις στο νερό και στις ασθένειες, ο κίνδυνος είναι ορατός: η καστανιά να χαθεί από τον θεσσαλικό χάρτη. Και μαζί της, ένα κομμάτι από την ψυχή της υπαίθρου.