Τον Ιούλιο 2023, η Commission δημοσίευσε μία πρόταση με σκοπό να άρει τoυς περιορισμούς που αφορούν το φυτικό υλικό που προκύπτει από νέες τεχνολογίες gene-editing (γονιδιδιακής επεξεργασίας).
Αυτή η πρόταση είναι μέρος ενός πακέτου μέτρων που έχουν ως στόχο την ενίσχυση της ανθεκτικότητας του τομέα γεωργίας και τροφίμων της ΕΕ. Η ρύθμιση των νέων γονιδιωματικών τεχνικών έρχεται με σκοπό την απόκτηση πρόσβασης των αγροτών και τηνοτρόφων σε τεχνολογίες αιχμής.
Τι είναι οι Νέες Γονιδιωματικές Τεχνικές (NGTs);
Οι γονιδιωματικές τεχνικές είναι τεχνικές που μπορούν να αλλάξουν το γενετικό υλικό ενός οργανισμού. Στη μελέτη της Επιτροπής, ο όρος νέες γονιδιωματικές τεχνικές (NGTs) χρησιμοποιείται για να αναφέρεται σε τεχνολογίες που αναπτύχθηκαν τις τελευταίες δύο δεκαετίες μετά την έγκριση της Οδηγίας 2001/18/ΕΚ. Οι NGTs αναφέρονται σε μια ποικιλία τεχνικών που μεταβάλλουν το γενετικό υλικό ενός οργανισμού. Δεν υπήρχαν ακόμη το 2001, όταν εγκρίθηκε η νομοθεσία της ΕΕ για τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (GMO). Επί του παρόντος, τα φυτά που λαμβάνονται από NGT τεχνικές υπόκεινται στους ίδιους κανόνες με τα GMO.
Σύμφωνα με την Commision, οι νέες τεχνικές γονιδιωματικής (NGT) είναι εργαλεία καινοτομίας αιχμής που θα συμβάλλουν στην αύξηση της βιωσιμότητας και της ανθεκτικότητας της τροφικής αλυσίδας. Δίνουν την δυνατότητα ανάπτυξης βελτιωμένων φυτικών ποικιλιών, όπως για παράδειγμα με αντοχή στην αλλαγές του κλίματος, σε εχθρούς ή ασθένειες, ποικιλιών με λιγότερες απαιτήσεις σε λιπάσματα ή φυτοφάρμακα με ταυτόχρονη συμβολή στην μείωση χρήσης χημικών φυτοφαρμάκων στο 50%, που είναι και στόχος της ΕΕ, ποικιλίες με μεγαλύτερες αποδόσεις, μείωση εξαγωγών, κτλ. Το μεγάλο πλεονέκτημα των τεχνικών αυτών είναι οι εξειδικευμένες, με μεγαλύτερη ακρίβεια και ταχύτητα αλλαγές, οι οποίες θα μπορούσαν να επιτευχθούν και με κλασικές μεθόδους βελτίωσης, όπως οι διασταυρώσεις.
Εν συντομία, η Ευρωπαϊκή επιτροπή προτείνει την καθιέρωση δύο κατηγοριών υλικού που προκύπτει από νέες τεχνικές γονιδιωματικής:
α) Υλικό το οποίο είναι συγκρίσιμο με φυσικό και συμβατικό φυτικό υλικό, και
β) φυτά με περισσότερο σύνθετη τροποποίηση.
Οι κατηγορίες θα υπόκεινται σε διαφορετικές απαιτήσεις δημιουργίας και διάθεσης μέχρι να φτάσουν στην αγορά, ανάλογα με τα τροποποιημένα χαρακτηριστικά και την κατηγορία κινδύνου. Το υλικό της δεύτερης κατηγορίας θα υπόκειται σε εκτεταμένο έλεγχο σύμφωνα με την διαδικασία της Οδηγίας για τους GMO οργανισμούς.
Τη Δευτέρα, 11 Δεκεμβρίου 2023, η Επιτροπής Γεωργίας και Ανάπτυξης της Υπαίθρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (COM AGRI) συνεδρίασε με σκοπό την αξιολόγηση της δέσμης μέτρων για το υλικό NGT.
Οι κυβερνήσεις εξέφρασαν έντονη ανησυχία σχετικά με την ασφάλεια των προϊόντων, την σήμανση αυτών και την αποδοχή τους από τους καταναλωτές. Η κύρια ανησυχία είναι ο έλεγχος της 1ης κατηγορίας NGT προϊόντων, η οποία θα μπορούσε να μετατραπεί σε μία ευρεία κατηγορία γενετικά τροποποιημένων προϊόντων, η οποία θα παραμένει σε μεγάλο βαθμό ανεξέλεγκτη.
Γαλλία και Ισπανία συμφωνεί ότι πρέπει να υπάρξει αποκλεισμός όλων των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών από την βιολογική γεωργία, και των φυτών με ανθεκτικά σε ζιζανιοκτόνα από την 1η κατηγορία. Η Γερμανία από την πλευρά της μίλησε για την ανάγκη για κοινωνική συναίνεση και το δικαίωμα των καταναλωτών στο να έχουν γνώση για το αν οποιοδήποτε τρόφιμο είναι προιόν οποιαδήποτε γενετικής τροποποίησης. Άλλες χώρες, όπως η Ρουμανία και η Πολωνία έδειξαν την αντίθεση τους στην τρέχουσα μορφή της νομοθεσίας.
Κάποια από τα αιτήματα περιλάμβαναν τον πλήρη διαχωρισμό των γενετικά τροποποιημένων προϊόντων από τις συμβατικές καλλιέργειες και τον πλήρη χαρακτηρισμό τον προϊόντων με σήμανση καθόλη τη ζωή τους έως το τέλος της τροφικής αλυσίδας, με πλήρη ανάλυση κινδύνου, και για τις δύο κατηγορίες υλικών και τελικών προϊόντων. Οι ενώσεις της βιομηχανίας σπόρων θέλουν επίσης να συμπεριληφθεί η απαγόρευση πατέντας ή δικαιωμάτων για τους σπόρους της κατηγορίας 1, με σκοπό την ελεύθερη πρόσβαση των αγροτών και κτηνοτρόφων στα προϊόντα αυτά.
Υπενθυμίζεται ότι η προτεινόμενη μεταρρύθμιση θα δημιουργήσει δύο νέες κατηγορίες γενετικά τροποποιημένων προϊόντων, με την πρώτη να θεωρείται ισοδύναμη με την συμβατική βελτίωση ή αναπαραγωγή και τη δεύτερη να υπόκειται σε ελαφριά ρύθμιση συγκριτικά με ότι ισχύει σήμερα για τις γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες, των οποίων η εμπορική καλλιέργεια περιορίζεται στις περισσότερες χώρες της ΕΕ, ενώ ο περιορισμός δεν θα ισχύει για τις νέες κατηγορίες.
Η Γερμανία απείχε από την ψηφοφορία ενώ η Ελλάδα, η Κροατία, η Μάλτα, η Αυστρία, η Πολωνία, η Ρουμανία, η Σλοβακία, η Σλοβενία, η Ουγγαρία και η Κύπρος ψηφίζουν κατά. Ωστόσο, η πλειονότητα των Υπουργών Γεωργίας της ΕΕ είναι υπέρ της πρότασης. Παραμένει όμως αβέβαιο το γεγονός εάν θα επιτευχθεί εντέλει συμφωνία πριν τις Ευρωεκλογές.
Οι αντιδράσεις για την πρόταση της Επιτροπής είναι πολύπλευρες. Οι βιομηχανίες ζωοτροφών και βιοτεχνολογίας βρίσκουν θετική την πρόταση, ενώ τα ο τομέας των βιολογικών τροφίμων και γεωργίας κατέκρινε την πρόταση της Επιτροπής στην αφαίρεση των NGT προϊόντων από το υπάρχον πλαίσιο, καθώς αφήνει τα συστήματα βιολογικών τροφίμων απροστάτευτα.
Ένα γεγονός είναι ότι πραγματικά απαιτούνται νέες τεχνικές βελτίωσης που θα επιταχύνει τις τρέχουσες ιδέες και προγράμματα βελτίωσης και που θα φέρει “καλύτερα” προιόντα στην αγορά. Γεγονός που θα ενισχύσει τους Ευρωπαίους αγρότες στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και τις δυσμενείς επιπτώσεις της, αλλά θα τους κάνει και πιο ανταγωνιστικούς εμπορικά.
Αυτή τη στιγμή οι κανονισμοί της ΕΕ διαφέρουν από αυτές των ΗΠΑ και τη Αυστραλίας, γεγονός που δημιουργούν ανισότητες και προκλήσεις στο διεθνές εμπορικό περιβάλλον. Ταυτόχρονα όμως, οι αυστηροί κανονισμοί της ΕΕ, δημιουργεί πιο ασφαλές πλαίσιο καλλιέργειας προϊόντων, έναντι στις όποιες πιθανές αρνητικές επιπτώσεις της τεχνολογίας γονιδιωματικής επεξεργασίας.
Στο ενδιάμεσο, το πλαίσιο αυτό μέτρων αποδίδει μία ισορροπία μεταξύ των πλεονεκτημάτων της τεχνολογίας και της καινοτομίας και της διατήρησης υψηλού επιπέδου προστασίας του ανθρώπου, των ζώων και του περιβάλλοντος.
Από την πλευρά του, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Νέων Αγροτών κρίνει θετικά την πρόταση, πιστεύοντας ότι δημιουργείται η ευκαιρία στοχευμένης γενετικής τροποποίησης η οποία θα βοηθήσει τους αγρότες να προσαρμοστούν στα προβλήματα που δημιουργούνται λόγω κλιματικής αλλαγής, μέσω καλύτερα προσαρμοζόμενων ποικιλιών.
Επιπλέον, υπάρχει και η άποψη ότι αυτό το σχέδιο είναι επικίνδυνο για την ευρωπαϊκή αυτονομία υλικού, και θα οδηγήσει στην μονοπώληση των γενετικών προϊόντων και καλεί την Επιτροπή να δράσει υπέρ της ελευθερίας των αγροτών και των καταναλωτών. Ακόμα δεν υπάρχει σαφής προστασία της παραγωγής με μέτρα συνύπαρξης των καλλιεργειών, αλλά ούτε και διασφάλιση δίκαιης κατανομής κινδύνων.
Εν κατακλείδι, σημαντικό είναι όμως ότι η πρόταση παρέχει τη βάση για τον αποκλεισμό των φυτών NGT από την δυνατότητα κατοχύρωσης με πατέντα, ενισχύει την επιστημονική βάση και την προβλεψιμότητα της διαδικασίας επαλήθευσης, απομακρύνει τον χαρακτηρισμό σήμανση των σπόρων της κατηγορίας 1, αφαιρεί την σήμανση GMO στα προϊόντα κατηγορίας 2, προσφέρει ρήτρα αναθεώρησης για την απαγόρευση της κατηγορίας 1 στην βιολογική γεωργία, διασφαλίζει την καλλιέργεια και την ελεύθερη διακίνηση του υλικού κατηγορίας 1, και διευρύνει τον ορίζοντα της κατηγορίας 1 για κάποια φυτά της κατηγορίας 2.
Σαλής Κωνσταντίνος








