Στην καθημερινότητα της κτηνοτροφικής εκμετάλλευσης, το νερό θεωρείται συχνά δεδομένο. Υπάρχει, τρέχει, γεμίζει τις ποτίστρες και σπάνια μπαίνει στο μικροσκόπιο, μέχρι να εμφανιστεί κάποιο πρόβλημα στην υγεία ή στην απόδοση των ζώων. Κι όμως, το νερό δεν είναι απλώς μέσο ενυδάτωσης. Είναι βασικός παράγοντας ευζωίας, παραγωγικότητας και ασφάλειας των ζωικών προϊόντων.
Η ποιότητα του νερού που καταναλώνουν τα παραγωγικά ζώα επηρεάζει άμεσα τη διάθεσή τους για κατανάλωση, τη λειτουργία του οργανισμού τους και, τελικά, το οικονομικό αποτέλεσμα της εκμετάλλευσης. Ιδιαίτερα σε περιόδους με έντονες καιρικές μεταβολές, το νερό μπορεί να μετατραπεί από σύμμαχος σε «αόρατο κίνδυνο».
Όταν το νερό φαίνεται καθαρό, αλλά δεν είναι
Η οσμή και η γεύση του νερού συχνά αξιολογούνται εμπειρικά από τον κτηνοτρόφο, όμως δεν αποτελούν πάντα αξιόπιστους δείκτες καταλληλότητας. Ένα νερό μπορεί να φαίνεται διαυγές και να μην παρουσιάζει έντονη οσμή, αλλά να περιέχει χημικές ή μικροβιακές επιβαρύνσεις που επηρεάζουν την υγεία των ζώων.
Ακόμα και μικρές αλλαγές στη γεύση ή στην οσμή είναι αρκετές για να μειώσουν την κατανάλωση νερού, γεγονός που οδηγεί σε μειωμένη πρόσληψη τροφής, πτώση αποδόσεων και αυξημένη ευαισθησία σε ασθένειες. Σε πολλές περιπτώσεις, τα πρώτα σημάδια ενός προβλήματος νερού εκδηλώνονται όχι στο εργαστήριο, αλλά στη συμπεριφορά των ζώων.
Το pH και τα άλατα: ισορροπία με ουσιαστικό ρόλο
Η οξύτητα ή αλκαλικότητα του νερού αποτελεί βασικό παράγοντα ποιότητας. Τιμές εκτός των φυσιολογικών ορίων επηρεάζουν τη γευστικότητα, τη διαβρωτική ικανότητα του νερού και τη σωστή λειτουργία των συστημάτων παροχής. Στα μηρυκαστικά, ακραίες τιμές pH μπορεί να συνδεθούν με σοβαρές μεταβολικές διαταραχές, με άμεσες επιπτώσεις στην υγεία και την παραγωγή.
Εξίσου σημαντική είναι και η συνολική περιεκτικότητα του νερού σε άλατα. Χαμηλές συγκεντρώσεις θεωρούνται ασφαλείς για όλα τα είδη ζώων, όμως όσο αυξάνεται η αλατότητα, τόσο αυξάνονται και οι κίνδυνοι. Διάρροιες, μειωμένη κατανάλωση νερού, προβλήματα ανάπτυξης και αυξημένη θνησιμότητα – ιδιαίτερα στα πτηνά – είναι μερικές από τις συνέπειες που έχουν καταγραφεί όταν τα όρια ξεπερνιούνται.
Όταν τα νιτρικά και τα βαρέα στοιχεία γίνονται απειλή
Η παρουσία νιτρικών και νιτρωδών αλάτων στο νερό αποτελεί έναν από τους σοβαρότερους κινδύνους για τα παραγωγικά ζώα. Τα νιτρικά προέρχονται συνήθως από ρύπανση του υδροφόρου ορίζοντα, είτε λόγω εντατικής λίπανσης είτε λόγω υψηλής πυκνότητας ζώων. Σε υψηλές συγκεντρώσεις, μπορούν να προκαλέσουν οξεία τοξίκωση, ενώ σε χαμηλότερες, αλλά παρατεταμένες εκθέσεις, συνδέονται με μειωμένη ανάπτυξη, προβλήματα γονιμότητας και αποβολές.
Παράλληλα, στοιχεία όπως ο σίδηρος, το μαγγάνιο, το θείο και βαρέα μέταλλα, όταν βρίσκονται σε αυξημένες συγκεντρώσεις, δεν επηρεάζουν μόνο τον οργανισμό των ζώων, αλλά και τον ίδιο τον εξοπλισμό της εκτροφής, δημιουργώντας επικαθίσεις, «βιοφίλμ» και δυσλειτουργίες στο σύστημα παροχής νερού.
Η μικροβιολογική επιβάρυνση και οι κίνδυνοι που δεν φαίνονται
Ιδιαίτερη σημασία έχει και η μικροβιολογική ποιότητα του νερού. Παθογόνοι μικροοργανισμοί μπορούν να εισέλθουν στο νερό από επιφανειακές απορροές, γεωτρήσεις κοντά σε εστίες ρύπανσης ή ανεπαρκώς συντηρημένα συστήματα διανομής. Η παρουσία βακτηρίων όπως η Salmonella, η Escherichia coli και το Campylobacter δεν αποτελεί απλώς πρόβλημα υγείας των ζώων, αλλά και ζήτημα ασφάλειας των τροφίμων και δημόσιας υγείας. Το νερό της εκτροφής μπορεί να λειτουργήσει ως κρίκος μετάδοσης, επηρεάζοντας ολόκληρη την αλυσίδα παραγωγής.
Έλεγχος νερού: μια επένδυση και όχι μια τυπική υποχρέωση
Η ποιότητα του νερού δεν είναι σταθερή στον χρόνο. Μπορεί να μεταβληθεί μετά από έντονες βροχοπτώσεις, λιώσιμο χιονιού, αλλαγές στη χρήση γης ή φθορές στον εξοπλισμό. Για τον λόγο αυτό, ο τακτικός έλεγχος του νερού αποτελεί ουσιαστικό εργαλείο πρόληψης. Η δειγματοληψία από την πηγή, το σύστημα διανομής και το σημείο κατανάλωσης από τα ζώα δίνει μια πλήρη εικόνα της κατάστασης. Παράλληλα, η καθαριότητα των ποτίστρων και των σωληνώσεων παίζει καθοριστικό ρόλο στη διατήρηση της ποιότητας, καθώς υπολείμματα τροφής, σκόνη και κόπρανα μπορούν να επιβαρύνουν σημαντικά το νερό.
Ένα στοιχείο που αξίζει περισσότερη προσοχή
Το νερό είναι το πιο παραγνωρισμένο, αλλά ίσως το πιο καθοριστικό «θρεπτικό συστατικό» της κτηνοτροφίας. Δεν φαίνεται στο σιτηρέσιο, δεν μετριέται πάντα, αλλά επηρεάζει τα πάντα: από την υγεία και την ευζωία των ζώων μέχρι την ποιότητα και την ασφάλεια των παραγόμενων προϊόντων. Η φροντίδα για καθαρό, ασφαλές και ποιοτικά ελεγχόμενο νερό δεν είναι τεχνική λεπτομέρεια. Είναι βασική προϋπόθεση για μια βιώσιμη και αποδοτική εκτροφή, με σεβασμό στα ζώα και στον ίδιο τον κτηνοτρόφο.
Πηγή: Γεωργία – Κτηνοτροφία, τεύχος 3/2017, «Οι ανάγκες σε ποσότητα και ποιότητα νερού για τα παραγωγικά ζώα», σελ. 74–7
