Τα κουνούπια δεν είναι μόνο ενοχλητικά, αποτελούν έναν από τους πιο επικίνδυνους μεταφορείς παθογόνων παγκοσμίως.
Η κλιματική αλλαγή, σε συνδυασμό με την αυξημένη μετακίνηση ανθρώπων και αγαθών, έχει συμβάλει στη διασπορά νέων ειδών και στη διεύρυνση των περιοχών δραστηριότητάς τους, ακόμη και στη βόρεια Ευρώπη όπου παλαιότερα δεν υπήρχε πρόβλημα.
Ο κ. Γεώργιος Κολιόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής του Εργαστηρίου Γεωργικής Ζωολογίας και Εντομολογίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, μίλησε για τις νέες επιστημονικές μεθόδους και καινοτόμες πρακτικές που εφαρμόζονται στην Ελλάδα για την αντιμετώπιση των κουνουπιών — ενός προβλήματος που, όπως τονίζει, έχει πια περιβαλλοντική, υγειονομική αλλά και κοινωνική διάσταση.
Όπως επισημαίνει ο κ. Κολιόπουλος, τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα έχει βρεθεί αντιμέτωπη με επανεμφάνιση του ιού του Δυτικού Νείλου, ενώ η παρουσία ειδών όπως το Aedes albopictus –το γνωστό «κουνούπι τίγρης»– έχει ανοίξει τον δρόμο για πιθανά περιστατικά ασθενειών όπως ο ιός Ζίκα και ο Chikungunya.
Από τη Θεσσαλία στα «έξυπνα» συστήματα επιτήρησης
Η εμπειρία της Θεσσαλίας μετά τις πλημμύρες έδειξε ότι η συλλογή και η επεξεργασία δεδομένων με σύγχρονες μεθόδους μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στην παρακολούθηση και τον έλεγχο των πληθυσμών κουνουπιών.
Η συντονισμένη χρήση εντομολογικών και επιδημιολογικών πληροφοριών, σε συνδυασμό με την τεχνολογία και τη συνεργασία των φορέων, απέδειξε πως η πρόληψη είναι εφικτή, όταν βασίζεται σε ολοκληρωμένη και συστηματική επιτήρηση.
Σήμερα, ψηφιακές πλατφόρμες και συστήματα ανάλυσης δεδομένων επιτρέπουν τη χαρτογράφηση των εστιών, την παρακολούθηση των ψεκασμών σε πραγματικό χρόνο και την πρόβλεψη εξάρσεων, με βάση μετεωρολογικά και τοπικά στοιχεία.
Νέα εργαλεία στο πεδίο
Η αντιμετώπιση των κουνουπιών δεν περιορίζεται πλέον στα συνεργεία ψεκασμών. Τα τελευταία χρόνια, αναπτύσσονται φορητά εργαστήρια πεδίου, που επιτρέπουν τη γρήγορη ανάλυση δειγμάτων επιτόπου, χωρίς να απαιτείται μεταφορά στο εργαστήριο — μια λύση ιδιαίτερα χρήσιμη για νησιωτικές ή απομονωμένες περιοχές.
Παράλληλα, εφαρμόζονται συστήματα μηχανικής μάθησης (machine learning) για την πρόβλεψη της παρουσίας συγκεκριμένων ειδών και του επιπέδου κινδύνου, επιτρέποντας πιο στοχευμένες και οικονομικές παρεμβάσεις.
Ακόμα και οι αιρόψεκασμοί, παρότι περιορίζονται από το ευρωπαϊκό κανονιστικό πλαίσιο, εφαρμόζονται πιλοτικά σε ειδικές περιπτώσεις, πάντα υπό αυστηρό επιστημονικό έλεγχο και με σύγχρονα μέσα υψηλής ακρίβειας.
Η μέθοδος των στείρων κουνουπιών
Μία από τις πιο εντυπωσιακές καινοτομίες που εφαρμόζονται πλέον και στην Ελλάδα είναι η μέθοδος απελευθέρωσης στείρων αρσενικών. Όπως επισημαίνει ο κ. Γεώργιος Κολιόπουλος, στο πιλοτικό πρόγραμμα του Μπενάκειου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου απελευθερώθηκαν αρσενικά κουνούπια που είχαν αποστειρωθεί με ακτινοβολία. Όταν τα στείρα αρσενικά συζευχθούν με θηλυκά του ίδιου είδους, τα αυγά δεν εκκολάπτονται, οδηγώντας σε δραστική μείωση του πληθυσμού.
Η έρευνα προχωρά ήδη προς τον συνδυασμό της μεθόδου με ήπιους προνυμφοκτόνους παράγοντες, ώστε να ελέγχονται αποτελεσματικά και οι δυσπρόσιτες εστίες νερού, εκεί όπου συχνά ξεκινούν οι μαζικές εξάρσεις.
Η δύναμη της ενημέρωσης
Όσο εξελιγμένα κι αν είναι τα μέσα, η ενημέρωση του κοινού παραμένει βασικός πυλώνας κάθε επιτυχημένου προγράμματος καταπολέμησης. Έχει αποδειχθεί ότι οι δράσεις άμεσης επικοινωνίας με τους πολίτες –όπως οι στοχευμένες ενημερώσεις πόρτα-πόρτα σε περιοχές υψηλού κινδύνου– αποδίδουν πολλαπλάσια αποτελέσματα σε σχέση με τις γενικές καμπάνιες ή τη διανομή φυλλαδίων.
Η συμμετοχή των πολιτών ενισχύεται και μέσα από ειδικές εφαρμογές για κινητά τηλέφωνα, όπου οι χρήστες μπορούν να φωτογραφίζουν και να αναφέρουν πιθανά σημεία αναπαραγωγής κουνουπιών.
Οι αναφορές αυτές συμβάλλουν στη γρήγορη χαρτογράφηση των εστιών και στην έγκαιρη κινητοποίηση των υπηρεσιών, καθιστώντας τη συνεργασία πολιτών και αρχών έναν από τους πιο κρίσιμους παράγοντες επιτυχίας.
Το μέλλον: συντονισμός και συνέπεια
Ο αγώνας κατά των κουνουπιών συνεχίζεται. Η Ελλάδα διαθέτει σημαντική εμπειρία και επιστημονική γνώση, όμως η επιτυχία θα εξαρτηθεί από τη συνέπεια, τη συνεργασία και τον συντονισμό μεταξύ επιστημόνων, τοπικών αρχών και πολιτών. Η καινοτομία είναι πλέον εδώ, αυτό που απομένει είναι να τη μετατρέψουμε σε σταθερή πρακτική.
Και στο κέντρο όλων αυτών βρίσκεται πάντα ο άνθρωπος: ο επιστήμονας που ερευνά, ο τεχνικός που ψεκάζει, ο πολίτης που ενημερώνεται και συμμετέχει. Γιατί η προστασία από τα κουνούπια δεν είναι μόνο ζήτημα τεχνολογίας, αλλά και ζήτημα συμπεριφοράς, γνώσης και κοινής ευθύνης.
Ίσως, μάλιστα, με μια δόση χιούμορ, θα μπορούσε να πει κανείς πως ο άνθρωπος έχει γίνει “σύμμαχος επιβίωσης” των κουνουπιών, τους προσφέρει νερό, καταφύγιο, ακόμη και τροφή. Ωστόσο, με σωστή γνώση και καθοδήγηση από τους ειδικούς, όλοι μπορούμε –από το επίπεδο του σπιτιού μέχρι τη γειτονιά– να συμβάλουμε στον περιορισμό των εστιών και να μετατρέψουμε τη συνύπαρξη σε έλεγχο, όχι υποταγή.
