Τα ψυχανθή ξεχωρίζουν για τη μοναδική τους ικανότητα να δεσμεύουν άζωτο από την ατμόσφαιρα, χάρη στα αζωτοβακτήρια που συμβιώνουν με τις ρίζες τους. Για τον λόγο αυτό, στις περισσότερες περιπτώσεις δεν απαιτείται προσθήκη αζωτούχου λίπανσης, καθώς τα φυτά καλύπτουν μόνα τους τις ανάγκες τους. Η ανάγκη για επιπλέον άζωτο προκύπτει μόνο όταν το χωράφι δεν έχει καλλιεργηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα με ψυχανθή ή πρόκειται να σπαρθεί είδος που καλλιεργείται για πρώτη φορά στην περιοχή.
Σε αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να είναι απαραίτητος ο εμβολιασμός του σπόρου με κατάλληλους βιότυπους αζωτοβακτηρίων που διατίθενται στο εμπόριο.
Παρόλα αυτά, στα περισσότερα ελληνικά εδάφη το φαινόμενο αυτό είναι περιορισμένο, καθώς διαθέτουν επαρκείς πληθυσμούς ριζοβίων. Η πιθανότητα να απαιτηθεί εμβολιασμός είναι αυξημένη μόνο όταν χρησιμοποιούνται ξένες ποικιλίες που δεν έχουν προσαρμοστεί ακόμη πλήρως στις συνθήκες της χώρας.
Η διαδικασία του εμβολιασμού πραγματοποιείται συνήθως με διαβροχή του σπόρου και ανάμειξη με το σκεύασμα των αζωτοβακτηρίων, το οποίο μπορεί να αραιωθεί και σε νερό. Η εργασία πρέπει να γίνεται σε σκιερό μέρος, αποφεύγοντας την έκθεση του εμβολιασμένου σπόρου στον ήλιο, ενώ το καπάκι της σπαρτικής μηχανής θα πρέπει να παραμένει κλειστό. Η σπορά πρέπει να πραγματοποιείται εντός 48 ωρών από τον εμβολιασμό· αν αυτό δεν καταστεί δυνατό, συνιστάται η επανάληψή του. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται σε εδάφη όπου δεν υπάρχουν αυτόχθονες πληθυσμοί ριζοβίων, καθώς σε αυτές τις περιπτώσεις ο εμβολιασμός μιας μόνο χρονιάς δεν επαρκεί και θα πρέπει να επαναληφθεί.
Τι γίνεται στην πράξη
Σε αυτή τη φάση χορηγείται ολόκληρη η ποσότητα φωσφόρου και καλίου, που είναι απαραίτητα για τη σωστή εγκατάσταση των φυτών.
Η εφαρμογή μπορεί να γίνει με δύο τρόπους:
Με διασπορά πριν τη σπορά, όπου το λίπασμα απλώνεται σε όλη την επιφάνεια του χωραφιού με λιπασματοδιανομέα και στη συνέχεια ενσωματώνεται με όργωμα ή φρέζα. Η μέθοδος αυτή είναι απλή και εξασφαλίζει ομοιόμορφη κατανομή των θρεπτικών στοιχείων, ωστόσο μέρος του λιπάσματος μπορεί να παραμείνει μακριά από τη ριζόσφαιρα των φυτών.
Κατά τη σπορά, με τοποθέτηση του λιπάσματος σε παράλληλες γραμμές προς τους σπόρους και ελαφρώς βαθύτερα από το βάθος σποράς. Αυτή η τεχνική αυξάνει την αξιοποίηση των θρεπτικών στοιχείων από τα νεαρά φυτά και επιτρέπει οικονομία στη συνολική ποσότητα λιπάσματος, καθώς το φυτό έχει άμεση πρόσβαση στα στοιχεία κατά τη βλάστηση. Ωστόσο, χρειάζεται προσοχή για να αποφευχθεί η άμεση επαφή του λιπάσματος με τους σπόρους, που μπορεί να προκαλέσει φυτοτοξικότητα.
Η σωστή δοσολογία δεν μπορεί να είναι ίδια κάθε χρονιά — αλλά ούτε και για κάθε χωράφι. Πριν από τη λίπανση, είναι απαραίτητη μια ανάλυση εδάφους, ώστε να εκτιμηθούν τα διαθέσιμα θρεπτικά στοιχεία και να προσαρμοστεί η εφαρμογή στις πραγματικές ανάγκες του αγρού. Με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζεται οικονομία, αποδοτικότητα και αποφεύγονται προβλήματα που συνδέονται με υπερβολικές ή ακατάλληλες δόσεις.
Βίκος
Ο βίκος συμβιώνει κυρίως με το Rhizobium leguminosarum bv. viciae, μέσω του οποίου καλύπτει αποτελεσματικά τις ανάγκες του σε άζωτο. Για τον λόγο αυτό, στις ελληνικές συνθήκες δεν απαιτείται προσθήκη αζώτου ή καλίου, καθώς τα περισσότερα εδάφη είναι ήδη επαρκώς εφοδιασμένα. Αντίθετα, τα φυτά ανταποκρίνονται θετικά στη χορήγηση φωσφόρου, που συμβάλλει στην καλύτερη ανάπτυξη των ριζών και στη διαδικασία της αζωτοδέσμευσης. Σε φτωχά εδάφη, η εφαρμογή έως 6 μονάδων φωσφόρου ανά στρέμμα θεωρείται επαρκής για την κάλυψη των αναγκών της καλλιέργειας.
Μπιζέλι
Στο μπιζέλι, πρόβλημα αζώτου μπορεί να εμφανιστεί κυρίως στις καρποδοτικές καλλιέργειες, καθώς η φυσική διαδικασία αζωτοδέσμευσης δεν επαρκεί πάντοτε για να καλύψει πλήρως τις ανάγκες των φυτών. Αν όμως το χωράφι διαθέτει υπολειμματικό άζωτο από προηγούμενη καλλιέργεια, δεν απαιτείται πρόσθετη εφαρμογή. Σε πολύ φτωχά εδάφη μπορεί να χρειαστεί μικρή ποσότητα αζώτου για να ενισχυθεί η πρώτη ανάπτυξη των φυτών. Οι ρίζες του μπιζελιού συμβιώνουν με το Rhizobium leguminosarum bv. viciae, επομένως συνιστάται εμβολιασμός του σπόρου όταν η καλλιέργεια γίνεται για πρώτη φορά στο χωράφι. Το μπιζέλι παρουσιάζει υψηλές ανάγκες σε φώσφορο, και σε εδάφη με έλλειψη του στοιχείου συνιστάται η εφαρμογή 2,5–6 μονάδων P/στρέμμα, ενώ σε φτωχά σε κάλιο εδάφη 2,5–6 μονάδες Κ₂Ο/στρ.
Κουκιά
Τα κουκιά διαθέτουν ιδιαίτερα μεγάλη ικανότητα αζωτοδέσμευσης, γεγονός που καθιστά περιττή τη χορήγηση αζώτου ακόμη και σε άγονα εδάφη. Εξαίρεση αποτελεί η εφαρμογή 2–3 κιλών Ν/στρέμμα, όταν η καλλιέργεια απουσιάζει για πολλά χρόνια από το χωράφι και οι πληθυσμοί ριζοβίων είναι περιορισμένοι. Οι ρίζες των κουκιών συμβιώνουν αποτελεσματικά μόνο με το Rhizobium leguminosarum bv. viciae, το οποίο εξασφαλίζει την επάρκεια αζώτου. Για τη βασική λίπανση, ως κατώτερα όρια θεωρούνται τα 11 ppm φωσφόρου (P) και τα 81 ppm καλίου (Κ) στο έδαφος. Συνήθως επαρκούν 6 μονάδες φωσφόρου, ενώ σε περίπτωση έλλειψης καλίου συνιστάται η προσθήκη επιπλέον 6 μονάδων.
Ρεβίθι
Η καλλιέργεια του ρεβιθιού δεν απαιτεί αζωτούχα λίπανση, εκτός αν πρόκειται για πολύ φτωχά ή άγονα εδάφη, όπου η αρχική ανάπτυξη των φυτών μπορεί να επηρεαστεί. Για την επίτευξη υψηλών αποδόσεων, το ρεβίθι χρειάζεται 6–9 μονάδες φωσφόρου ανά στρέμμα, ποσότητα που καλύπτει πλήρως τις ανάγκες της βασικής λίπανσης.
Φακή
Η προσθήκη αζώτου στη φακή δικαιολογείται μόνο σε ιδιαίτερα άγονα εδάφη ή όταν κατά τη σπορά επικρατούν χαμηλές θερμοκρασίες και αυξημένη υγρασία. Η καλλιέργεια ανταποκρίνεται θετικά στα φωσφορούχα λιπάσματα, όταν η περιεκτικότητα του εδάφους είναι κάτω από 4 ppm φωσφόρου (κατά Olsen) ή κάτω από 9 ppm σε ξηρικές συνθήκες, με προτεινόμενη δόση 6–9 μονάδων P ανά στρέμμα. Σε πολύ ασβεστούχα εδάφη, συνιστάται προληπτικά η εφαρμογή 2 κιλών θειικού σιδήρου/στρ. για την αποφυγή τροφοπενίας σιδήρου. Αν και η προσθήκη καλίου δεν φαίνεται να αυξάνει την απόδοση, συμβάλλει στη βελτίωση της βραστικότητας της φακής. Οι ρίζες της συμβιώνουν με στελέχη του Rhizobium leguminosarum, ωστόσο η αποτελεσματικότητα της αζωτοδέσμευσης ποικίλλει ανάλογα με το στέλεχος του ριζοβίου.
Ο σωστός σχεδιασμός ξεκινά από το έδαφος
Η βασική λίπανση στα ψυχανθή δεν ακολουθεί μία ενιαία συνταγή. Κάθε χωράφι έχει τις δικές του ανάγκες, που καθορίζονται από την ανάλυση του εδάφους, τη σωστή δόση φωσφόρου και καλίου, αλλά και την αποτελεσματική συμβίωση με τα κατάλληλα ριζόβια. Μέσα από αυτή την ισορροπία επιτυγχάνεται σωστή θρέψη, μείωση του κόστους παραγωγής και προστασία του περιβάλλοντος.
Πηγή:
Περιοδικό Γεωργία – Κτηνοτροφία, τεύχος 8/2013, «Η βασική λίπανση των φθινοπωρινών καλλιεργειών: σιτηρά, ψυχανθή & ελαιοκράμβη», σελ. 38–40.
