Η δημιουργία ενός νέου αμπελώνα —ή η επανεγκατάσταση ενός παλιού— είναι μια διαδικασία που ξεκινά πολύ πριν μπουν τα πρώτα φυτά στο έδαφος. Κάθε απόφαση, από την επιλογή της τοποθεσίας μέχρι την καλλιέργεια των νεαρών φυτών, καθορίζει τη μελλοντική πορεία του αμπελιού. Αξίζει λοιπόν να παρουσιαστούν αναλυτικά τα στάδια που οδηγούν στη σωστή εγκατάσταση, έτσι όπως τα ορίζει η αμπελουργική τεχνογνωσία, με έμφαση στη σημασία του εδάφους, του σχεδιασμού, της ποικιλίας και της φροντίδας των νεαρών φυτών.
Το πεδίο καλλιέργειας και η αξιολόγηση της τοποθεσίας
Πριν γίνει οποιαδήποτε ενέργεια, ο παραγωγός καλείται να γνωρίζει με ακρίβεια το «πεδίο» στο οποίο θα αναπτυχθεί ο νέος αμπελώνας. Η τοποθεσία, με τις κλιματικές και εδαφικές της ιδιαιτερότητες, αποτελεί τη βάση για κάθε επόμενη επιλογή. Η καταγραφή των κλίσεων, η παρατήρηση της απορροής των νερών, η αναγνώριση σημείων όπου μπορεί να δημιουργηθούν συνθήκες ασφυξίας ή αλατότητας, αλλά και η αξιολόγηση της έκθεσης στον ήλιο και στους ανέμους, διαμορφώνουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα «χτιστεί» ο αμπελώνας.
Σε μεγάλες τοποθεσίες, το τοπογραφικό σχέδιο σε συνδυασμό με αεροφωτογραφίες ή δορυφορικούς χάρτες βοηθά στη διάταξη των τμημάτων του αμπελώνα, την πρόβλεψη διόδων πρόσβασης και τη χάραξη γραμμών φύτευσης. Η χωρική παραλλακτικότητα, δηλαδή η διαφοροποίηση των χαρακτηριστικών μέσα στο ίδιο αγροτεμάχιο, μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε διαφοροποιημένο προσανατολισμό των γραμμών ή επιλογή διαφορετικών υποκειμένων σε επιμέρους ζώνες. Η εικόνα της φυσικής βλάστησης ή, στην περίπτωση παλαιών αμπελώνων, η παρουσία ασθενειών, η ζωηρότητα των φυτών και το βάθος του ριζικού συστήματος, προσφέρουν πρόσθετες ενδείξεις για την καταλληλότητα του χώρου.
Αναλύσεις και προετοιμασία του εδάφους
Η προσεκτική εξέταση του εδάφους αποτελεί ένα από τα πιο κρίσιμα βήματα. Μέσω εδαφοτομών, ο παραγωγός μπορεί να αξιολογήσει την πραγματική εικόνα σε βάθος, να αναγνωρίσει προβλήματα και να συλλέξει δείγματα για αναλύσεις. Τα δεδομένα αυτά καθοδηγούν την εκλογή του κατάλληλου υποκειμένου και τις απαραίτητες παρεμβάσεις. Η προετοιμασία του εδάφους περιλαμβάνει, ανάλογα με την περίπτωση, βαθιά άροση ή χρήση εδαφοσχίστη, απομάκρυνση παλαιάς βλάστησης ή ριζών, διευθέτηση κλίσεων, ισοπέδωση και αποστράγγιση. Σε κεκλιμένα εδάφη, η προστασία από τη διάβρωση γίνεται με χάραξη γραμμών είτε κατά μήκος είτε κάθετα στις ισοϋψείς, ενώ όπου κρίνεται απαραίτητο δημιουργούνται αναβαθμίδες. Η λίπανση σε βάθος πριν τη φύτευση καλύπτει τις ανάγκες σε φώσφορο και κάλιο, ενώ εδάφη φτωχά σε οργανική ουσία ενισχύονται με κοπριά ή κομπόστ. Σε όξινα εδάφη προηγείται ασβέστωση, με τα υλικά να ενσωματώνονται ομοιόμορφα με αλλεπάλληλες αρόσεις.
Επανεγκατάσταση παλαιών αμπελώνων: μια απαιτητική διαδικασία
Όταν ένας παλιός αμπελώνας πρέπει να απομακρυνθεί και να επαναφυτευτεί, απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή. Η μακροχρόνια καλλιέργεια μπορεί να έχει μειώσει τη γονιμότητα, να έχει προκαλέσει συμπίεση του εδάφους ή να έχει αφήσει πίσω της ασθένειες όπως σηψιρριζίες ή ιολογικές προσβολές. Η εφαρμογή διασυστηματικού ζιζανιοκτόνου πριν την εκρίζωση συμβάλλει στην καταστροφή του μεγαλύτερου μέρους του ριζικού συστήματος των παλαιών φυτών. Η εκρίζωση που ακολουθεί, σε συνδυασμό με κατάλληλη απολύμανση του εδάφους, μειώνει τον κίνδυνο μετάδοσης ασθενειών στον νέο αμπελώνα. Παρότι η αγρανάπαυση για περισσότερα χρόνια θεωρείται η ιδανική προσέγγιση, η ανάγκη άμεσης επανεγκατάστασης απαιτεί στοχευμένες επεμβάσεις ώστε το έδαφος να μπορέσει να υποδεχθεί ξανά νεαρά φυτά με ασφάλεια.
Πυκνότητα φύτευσης: το κλειδί για ισορροπημένα φυτά
Οι αποστάσεις φύτευσης καθορίζονται από τη δυναμικότητα του εδάφους και τη χρήση της ποικιλίας. Σε βαθιά, γόνιμα και αρδευόμενα εδάφη, η πυκνότητα είναι μικρότερη, ενώ σε εδάφη χαμηλής γονιμότητας οι φυτεύσεις γίνονται πιο πυκνά, με χαμηλά σχήματα διαμόρφωσης. Για επιτραπέζιες ποικιλίες, όπου επιδιώκονται υψηλές αποδόσεις, συχνά χρησιμοποιούνται αραιότερα σχήματα, ενώ για οινοποιήσιμες ποικιλίες η πυκνότητα προσαρμόζεται γύρω στα 350–400 φυτά ανά στρέμμα. Η επιλογή εξαρτάται και από τη δυνατότητα μηχανικής κατεργασίας, καθώς αποστάσεις πολύ μικρές δυσχεραίνουν την εργασία μέσα στον αμπελώνα.
Η επιλογή της ποικιλίας και του υποκειμένου
Η επιλογή της κατάλληλης ποικιλίας βασίζεται τόσο στους περιορισμούς της νομοθεσίας όσο και στις ιδιαιτερότητες του κλίματος και του εδάφους. Κάθε ποικιλία ανταποκρίνεται διαφορετικά στις τοπικές συνθήκες· άλλες ευδοκιμούν σε ψυχρότερα περιβάλλοντα και άλλες απαιτούν ξηροθερμικές περιοχές. Παράγοντες όπως οι όψιμοι παγετοί ή οι θερμικές ανάγκες μιας ποικιλίας καθορίζουν τη θέση της στον αμπελώνα. Το υποκείμενο, από την άλλη, αποτελεί το θεμέλιο της μελλοντικής παραγωγικότητας. Η συμβατότητα με την ποικιλία και η προσαρμοστικότητά του στις εδαφικές συνθήκες αποτελούν βασικές προϋποθέσεις, ιδιαίτερα σε περιοχές όπου η φυλλοξήρα επιβάλλει τη χρήση ανθεκτικών υποκειμένων.
Η φύτευση: από τη χάραξη έως την εγκατάσταση
Πριν μπουν τα φυτά στο έδαφος, προηγείται η χάραξη των γραμμών και των θέσεων φύτευσης, διαδικασία που πρέπει να πραγματοποιείται με ακρίβεια ώστε να εξασφαλίζεται ο σωστός προσανατολισμός και η δυνατότητα διέλευσης των μηχανημάτων. Η φύτευση γίνεται κυρίως τον χειμώνα, όταν το έδαφος έχει στραγγίσει αλλά πριν ξεκινήσει η βλάστηση. Τα ερριζωμένα και εμβολιασμένα φυτά τοποθετούνται έτσι ώστε το σημείο ένωσης εμβολίου–υποκειμένου να βρίσκεται πάνω από το έδαφος. Μετά τη φύτευση, το εμβόλιο καλύπτεται προσωρινά, ενώ η νεαρή βλάστηση υποστηρίζεται για να αποφευχθούν ζημιές από τους ανέμους.
Φροντίδα των νεαρών φυτών τα πρώτα χρόνια
Η επιτυχία του νέου αμπελώνα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις φροντίδες μετά τη φύτευση. Τα μικρά φυτά έχουν περιορισμένο ριζικό σύστημα, επομένως απαιτούν συχνότερη άρδευση, ιδιαίτερα τους θερινούς μήνες. Τα θρεπτικά στοιχεία που έχουν ενσωματωθεί στο έδαφος πριν τη φύτευση καλύπτουν ως επί το πλείστον τις ανάγκες τους, εκτός αν η οργανική ουσία του εδάφους είναι πολύ χαμηλή. Η αντιμετώπιση των ζιζανίων είναι κρίσιμη, καθώς ανταγωνίζονται έντονα τα νεαρά φυτά σε νερό και θρεπτικά. Μηχανική καταπολέμηση ή χρήση ειδικών καλυμμάτων στις γραμμές φύτευσης μειώνουν σημαντικά αυτόν τον ανταγωνισμό. Η προστασία από μυκητολογικές ασθένειες με κατάλληλα σκευάσματα, ιδιαίτερα ενώσεις χαλκού, συμβάλλει στην ασφαλή ανάπτυξη της βλάστησης και στη μελλοντική διαμόρφωση του φυτού.
Για έναν αμπελώνα που θα αντέξει
Η εγκατάσταση ενός αμπελώνα δεν είναι μια απλή διαδικασία αλλά μια οργανωμένη σειρά ενεργειών που απαιτούν γνώση, προσοχή και σωστό σχεδιασμό. Από την αξιολόγηση της τοποθεσίας και τη λεπτομερή εξέταση του εδάφους, έως την επιλογή του κατάλληλου φυτικού υλικού και τη φροντίδα των νεαρών φυτών, κάθε στάδιο επηρεάζει την επιτυχία του τελικού αποτελέσματος. Για τον παραγωγό, η σωστή προετοιμασία αποτελεί επένδυση χρόνου και κόπου που ανταμείβει με έναν υγιή και αποδοτικό αμπελώνα για πολλές δεκαετίες.
Πηγή: Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 10/2012 — Ν. Νικολάου, «Εγκατάσταση ενός αμπελώνα», σελ. 42–48
