Η χειμερινή καλλιέργεια φυλλωδών κηπευτικών, όπως το μαρούλι, το σπανάκι, η ρόκα και τα αντίδια, παραμένει βασικός πυλώνας της λαχανοκομίας, ιδιαίτερα σε περιοχές με έντονη παραγωγική δραστηριότητα. Ωστόσο, αυτή την περίοδο, οι χαμηλές θερμοκρασίες σε συνδυασμό με την αυξημένη υγρασία δημιουργούν συνθήκες που ευνοούν την εμφάνιση ασθενειών, οι οποίες μπορούν να επηρεάσουν τόσο την απόδοση όσο και την εμπορική εικόνα της παραγωγής.
Για το πώς διαμορφώνεται η κατάσταση στο χωράφι και ποια σημεία χρειάζονται προσοχή, μιλήσαμε με τη γεωπόνο από τη Λάρισα, κα. Μαρία Ευρυδίκη Μαρκοπούλου, η οποία μεταφέρει την εικόνα όπως τη ζει καθημερινά μέσα από τη συνεργασία της με παραγωγούς της περιοχής.
Οι ασθένειες που «πρωταγωνιστούν» τον χειμώνα
Σύμφωνα με την κ. Μαρκοπούλου, στα φυλλώδη χειμερινά κηπευτικά οι βασικές ασθένειες που απασχολούν τους παραγωγούς είναι γνωστές, αλλά κάθε άλλο παρά αμελητέες. Όπως σημειώνει, «ο περονόσπορος είναι το κύριο θέμα που βλέπουμε», χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν εμφανίζονται και άλλες προσβολές, όπως ο βοτρύτης, η σκληρωτινία και σε πιο πρώιμα στάδια η τήξη των φυταρίων.
Η ένταση των προσβολών δεν είναι ίδια παντού. Εξαρτάται από την περιοχή, το μικροκλίμα, το ιστορικό του αγροτεμαχίου και τις καλλιεργητικές πρακτικές που εφαρμόζει ο κάθε παραγωγός. Παρ’ όλα αυτά, ο περονόσπορος παραμένει η ασθένεια που συγκεντρώνει τη μεγαλύτερη προσοχή, ιδιαίτερα στο μαρούλι, το οποίο καλλιεργείται σε μεγάλη έκταση και με διαφορετικούς προορισμούς διάθεσης.
Όσον αφορά τη συμπτωματολογία, η ίδια περιγράφει ότι στον περονόσπορο παρατηρούνται «καστανές κηλίδες ανάμεσα στα νεύρα των φύλλων, όχι καλά σχηματισμένες», οι οποίες με την εξέλιξη της προσβολής νεκρώνονται, ενώ στην κάτω επιφάνεια των φύλλων μπορεί να εμφανιστεί εξάνθηση. Στον βοτρύτη, αντίθετα, οι προσβεβλημένοι ιστοί εμφανίζουν μαλακή σήψη και καλύπτονται από χαρακτηριστική εξάνθηση που «μοιάζει με χνούδι, σε λευκογκρίζο χρώμα», ενώ στη σκληρωτινίαση η προσβολή εκδηλώνεται κυρίως ως υδατώδης έως λευκή σήψη στη βάση του φυτού, συχνά σε συνθήκες αυξημένης υγρασίας.
Πρόληψη, αντιμετώπιση και ο ρόλος του παραγωγού
Η αντιμετώπιση των ασθενειών, όπως τονίζει η γεωπόνος, ξεκινά πριν εμφανιστούν τα πρώτα συμπτώματα. Η επιλογή ανθεκτικών ποικιλιών, όπου αυτό είναι δυνατό, αποτελεί ένα πρώτο βήμα, όμως εξίσου σημαντικά είναι τα καλλιεργητικά μέτρα. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στις αποστάσεις φύτευσης, στον τρόπο ποτίσματος και στην επιλογή του χωραφιού. Περιοχές με κακή στράγγιση ή αυξημένη υγρασία ευνοούν την ανάπτυξη παθογόνων, ενώ το νερό που παραμένει πάνω στα φύλλα μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο μεταφοράς τους. Όπως εξηγεί, «οι σταγόνες του νερού μπορούν να μεταφέρουν το παθογόνο από φύλλο σε φύλλο, δημιουργώντας τις κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξή του».
Σε επίπεδο φυτοπροστασίας, η ίδια επισημαίνει ότι τα σκευάσματα πρέπει να χρησιμοποιούνται σύμφωνα με τις οδηγίες και πάντα σε συνεργασία με τον γεωπόνο, λαμβάνοντας υπόψη τις καιρικές συνθήκες και τα χρονικά διαστήματα πριν τη συγκομιδή. Στα φυλλώδη, όπου η συγκομιδή είναι συχνή και το προϊόν καταναλώνεται φρέσκο, η τήρηση των χρονικών ορίων είναι κρίσιμη για την ασφάλεια και την εμπορική διάθεση. Με βάση όσα ανέφερε η γεωπόνος για τη διαχείριση των καλλιεργειών, ορισμένες βασικές πρακτικές πρόληψης που σχετίζονται με τις συχνότερες ασθένειες των φυλλωδών μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:
1. Περονόσπορος: Στην περίπτωση του περονόσπορου, η διαχείριση της υγρασίας παίζει καθοριστικό ρόλο. Πρακτικές όπως η εγκατάσταση της καλλιέργειας σε ελαφρύ και στραγγερό έδαφος, η σωστή πυκνότητα φύτευσης, τα αραιά ποτίσματα και η απομάκρυνση προσβεβλημένων φυτών συμβάλλουν στον περιορισμό της ασθένειας, όπως και η επιλογή ανθεκτικών ποικιλιών όπου αυτές είναι διαθέσιμες.
2. Βοτρύτης: Για τον βοτρύτη, ιδιαίτερη σημασία έχει η αποφυγή υπερβολικής υγρασίας τόσο στο έδαφος όσο και στον αέρα. Η μεταφύτευση υγιών φυτών, τα αραιά ποτίσματα, η αποφυγή τραυματισμών των φυτών και η καλλιέργεια σε καλά στραγγιζόμενα εδάφη θεωρούνται βασικές πρακτικές, ενώ η απομάκρυνση προσβεβλημένων φυτών βοηθά στη μείωση των εστιών μόλυνσης.
3. Σκληρωτινίαση: Στη σκληρωτινίαση, η πρόληψη συνδέεται κυρίως με καλλιεργητικά μέτρα που περιορίζουν την υγρασία και την επιβίωση του παθογόνου στο έδαφος. Η χρήση υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού, τα αραιά ποτίσματα, η αποφυγή τραυματισμών, η εγκατάσταση σε ελαφρύ και στραγγερό έδαφος και η απομάκρυνση προσβεβλημένων φυτών αποτελούν πρακτικές που εφαρμόζονται ευρέως, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται και βαθύτερες κατεργασίες του εδάφους.
Υπαίθρια και θερμοκηπιακά: ίδιες ασθένειες, διαφορετικές ισορροπίες
Σχετικά με τις διαφορές μεταξύ υπαίθριας και θερμοκηπιακής καλλιέργειας, η κ. Μαρκοπούλου εξηγεί ότι δεν αλλάζει απαραίτητα το είδος των ασθενειών, αλλά ο τρόπος με τον οποίο εκδηλώνονται και ελέγχονται. Στο θερμοκήπιο, υπάρχει μεγαλύτερος έλεγχος στο πότισμα και στην έκθεση στην υγρασία, όμως, όπως επισημαίνει, «αν δεν δοθεί προσοχή στον αερισμό, η υγρασία μπορεί να αυξηθεί και να δημιουργήσει σοβαρό πρόβλημα».
Στα υπαίθρια φυλλώδη, από την άλλη, οι καλλιέργειες είναι πιο εκτεθειμένες στις καιρικές συνθήκες, ιδιαίτερα σε περιόδους συνεχών βροχοπτώσεων, γεγονός που μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο προσβολών χωρίς ο παραγωγός να μπορεί πάντα να επέμβει άμεσα. Όπως αναφέρει, αρκετοί παραγωγοί επιλέγουν τη χαμηλή κάλυψη των καλλιεργειών, είτε μόνο στο αρχικό στάδιο όπου το φυτό είναι πιο ευαίσθητο και δεν έχει αναπτυχθεί πλήρως, είτε περιστασιακά, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες. Η πρακτική αυτή μπορεί να βοηθήσει στην προστασία των φυτών, αρκεί να συνοδεύεται από σωστό αερισμό, ώστε να μην εγκλωβίζεται η υγρασία.
Φυλλώδη τον χειμώνα: δεν είναι δύσκολα, αλλά θέλουν προσοχή
Παρά τις δυσκολίες που μπορεί να προκύψουν κατά τη χειμερινή περίοδο, η κ. Μαρκοπούλου χαρακτηρίζει τα φυλλώδη κηπευτικά ως σχετικά εύκολες καλλιέργειες, υπό την προϋπόθεση ότι τηρούνται βασικοί κανόνες από την αρχή. «Αν τηρηθούν κάποια πράγματα σωστά, υπάρχουν λιγότερες πιθανότητες να εμφανιστεί ή να κυριαρχήσει μια ασθένεια», σημειώνει, τονίζοντας ότι το πότισμα και ο αερισμός είναι συχνά οι παράγοντες που κάνουν τη διαφορά στην πράξη. Παράλληλα, σημαντικό ρόλο παίζουν και οι απαιτήσεις της αγοράς. Οι αλυσίδες σούπερ μάρκετ θέτουν αυστηρότερα κριτήρια σε εμφάνιση και ποιότητα σε σχέση με άλλες μορφές διάθεσης, όπως η λαϊκή αγορά, επηρεάζοντας άμεσα τις επιλογές του παραγωγού ως προς τις επεμβάσεις και τη συνολική διαχείριση της καλλιέργειας.
Σε κάθε περίπτωση, η καλλιέργεια φυλλωδών τον χειμώνα παραμένει βιώσιμη και παραγωγική, όταν βασίζεται στη γνώση, στη συνεχή παρακολούθηση των συνθηκών και στη στενή συνεργασία με τον γεωπόνο. Για τον παραγωγό, αυτό μεταφράζεται σε μια καλλιέργεια που δεν συγχωρεί την αμέλεια, αλλά ανταμείβει τη σωστή και έγκαιρη διαχείριση.
